بررسی شعر آیینی در آینه انقلاب

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، عنوان ادبیات آیینی و زیر مجموعه آن یعنی شعر آیینی عنوان تازه‌ای بود که در دهه هشتاد بر سر زبان‌ها افتاد و در قلم‌ها جاری شد. پیش از این عنوان‌هایی مانند ادبیات دینی، ادبیات مذهبی، ادبیات مناسبتی و عناوینی از این دست نام‌هایی آشنا بودند و به تدریج ادبیات آیینی جایگزین این عنوان‌ها شد و به کار رفت.

بیشتر بخوانید

• مطالعه، راه رهایی از تحریف و ساده انگاری در شعر عاشورایی است

اما تعریف ادبیات آیینی چیست؟ این نوع ادبی همانگونه که از نام آن مشخص است ادبیات آیین هاست؛ آیین‌هایی مانند مناجات، مدیحه، سوگ، سور و شادمانی، طلب باران، طلب سلامتی و رفع بیماری، زیارت و تمام مناسبت‌هایی که در زندگی فردی، اجتماعی، دینی، ملی، قومی و بومی رخ می‌دهد. این تعریف از ادبیات آیینی فراتر از آن چیزی است که در وهله اول به ذهن من و شما می‌رسد.

اما این ادبیات آیینی که بخشی از آن ادبیات مذهبی ماست چه فراز و نشیب‌هایی را پشت سرگذاشته تا به امروز رسیده است شعر آیینی در قرن‌ها و با گذر زمان از صافی وفراز و نشیب هایی عبور کرده است و با فضا‌های تازه‌ای مواجه شده و صیقل خورده و به کمال خود رسیده است.

سروده‌های آیینی در گذشته بیشتر در قالب قصیده سروده می‌شد هرچند قالب‌های مثنوی، ترکیب بند و ترجیع بند هم قالب‌هایی مناسب برای سرودن شعر آیینی بودند. در روزگار ما این شعر و تمام قالب‌ها سروده می‌شود و شاعران برای شعر آیینی از قالب‌های کلاسیک و نو بهره برده اند بخشی از درخشان‌ترین نمونه‌های شعر آیینی امروز ما در قالب‌های نو نیمایی و سپید سروده شدند.

در چند دهه اخیر گاه مجموعه‌های شعر آیینی مستقل در سوگ و سور عرضه شدند که نه تنها نشان دهنده اقبال شاعران به قالب‌های نو است بلکه شاهدی است برای به کارگیری همه ظرفیت‌هایی است که برای شعر آیینی وجود دارد از جمله این مجموعه‌های شعر می‌توان از مجموعه‌های سیدعلی موسوی گرمارودی با عناوین «خط خون» و «در سایه سار نخل ولایت» و مجموعه شعر سید حسن حسینی با عنوان «جبرئیل» نام برد.

برخی از ظرفیت‌هایی که از آن در گذشته کمتر در شعر آیینی استفاده می‌شد در عصر انقلاب احیا شدند و با نگاه و پرداختی نو عرضه و گاه سروده‌هایی زیبا و مانا در قلمرو شعر آیینی شد از جمله آن‌ها قالب‌های رباعی و دوبینی هستند؛ مجموعه‌های رباعی و دوبیتی که تنها به شعر آیینی پرداختند در این دوره به ویژه در دهه هشتاد فراوان است؛ نوآوری در فرم از دیگر خلاقیت‌هایی است که در حوزه شعر آیینی دیده شد.

هرچند اشتراکات زیادی میان شعر آیینی دیروز و امروز وجود دارد و ستودن اولیا و بزرگان دین از گذشته تا امروز مرسوم است اما نوع نگاه و زبان شعر تغییر کرده است به گونه‌ای که گاه دو شعر در یک ساحت سروده شده اند، اما تفاوت نگاه و زبانی میان آن‌ها آنقدر با یکدیگر تفاوت دارد که گویی دو گونه متفاوت هستند.

در دهه هشتاد تلاش در تلفیق سوگ و معرفت به دلیل تذکر صاحب نظران در سروده‌های عاشورایی خود را نشان داد صاحب نظران با نقد سروده‌هایی که صرفا به بعد سوگ و داغ می‌پرداختند ابعاد گم شده عاشورا را مانند عبرت گیری، پیام رسانی، ارزش جویی و اسوه یابی یادآوری کردند همین امر سبب شد شاعران از سوگ به مسائل معرفتی و آموزه‌ای نقبی بزنند حتی برخی مداحان کوشیدند بُعد حماسی را در نوحه‌ها به ویژه نوحه‌های شور فراهم آورند و همین مسئله باعث شد برخی سروده‌ها لحن و آهنگی حماسی بیابند.

مرثیه‌ها و سوگ سروده‌ها در دوران انقلاب اسلامی بیشترین حجم شعر آیینی را به خود اختصاص دادند؛ سوگ سروده‌ها را می‌توان به شاخه هایی، چون شعر عاشورایی شعر حسینی، شعر ابوالفضلی، شعر زینبی و شعر اربعینی، شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی و شعر رضوی تقسیم کرد به دلیل برپایی محافل و مجالس در ماه محرم و صفر به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یارانش و در ماه‌های دیگر به مناسبت شهادت امام علی (ع) و شهادت حضرت فاطمه (س) باعث شد حجم اصلی مرثیه‌ها به همین سه شخصیت اصلی اختصاص یابد.

انتهای پیام/