نگاه‌ها به سیاست‌های آتی عمران خان در قبال ایران و منطقه

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان،  با پایان انتخابات پارلمانی پاکستان، عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف، احزاب مسلم لیگ و مردم را شکست داد و اکنون در حال تشکیل دولت ائتلافی در این کشور است. ظهور عمران خان، قهرمان سابق کریکت، در راس صحنه سیاسی پاکستان با هدف ایجاد "پاکستان جدید" و "راه‌اندازی سیاست خارجی نوین منطقه‌ای و جهانی"  نگاه ناظران سیاسی را به سمت این کشور معطوف کرده است.

عمران خان رهبر حزب پیروز انتخابات، در اولین سخنرانی خود بعد از شمارش آراء عنوان کرد: دولت آینده حزب او تمایل به تقویت و گسترش روابط با کشورهای همجوار از جمله جمهوری اسلامی ایران دارد. با توجه به اینکه پاکستان و عربستان سعودی به طور سنتی متحد یک‌دیگر بوده‌اند و سیاست خارجی اسلام آباد بیشتر متمایل به ایالات متحده آمریکا بوده است؛ ابراز تمایل دولت جدید پاکستان به تقویت مناسبات با کشورهای دیگر از جمله ایران؛ رقیب اصلی آمریکایی‌‌ها و سعودی‌ها در منطقه، ارزیابی‌های گوناگونی را به دنبال داشته است.

تاریخچه روابط ایران و پاکستان

روابط هفتاد ساله‌ی ایران و پاکستان، همواره پر از فراز و فرود بوده و دوری و نزدیکی دو کشور، تابعی از موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. در زمان حکومت پهلوی روابط دو کشور بسیار نزدیک و دوستانه بود و در جنگ ۱۹۷۱ میان پاکستان و هند بر سر جدایی پاکستان شرقی (بنگلادش)، ایران پاکستان را از نظر سخت افزار‌های نظامی، اطلاعاتی و لجستیکی یاری داد. پس از پیروزی انقلاب، پاکستان تلاش‌هایی را به عنوان میانجی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق انجام  داد که راه به جایی نبرد.

حضور طالبان در افغانستان در اواخر دهه 1370 نا امنی هایی را به دنبال داشت چرا که آنها ۹۰ در صد خاک این کشور را در کنترل خود داشتند و به دنبال آن  تحرکات برخی گروههای تروریستی در منطقه باعث نامنی مرزهای همسایگان شد. این تحرکات در مواردی اختلافاتی بین ایران و پاکستان را هم به دنبال داشت و ایران خواهان تامین امنیت مرزی بیشتر از سوی پاکستان بوده است.

در مجموع گفته می شود از دهه ۸۰ میلادی تا سال‌های اخیر سیاست خارجی پاکستان در منطقه بیش تر به سیاست های عربستان و آمریکا نزدیک بوده است.

فصل جدیدی در روابط ایران و پاکستان

 سال‌های اخیر و به‌ویژه از زمان روی کارآمدن دولت حسن روحانی شاهد تلاش‌هایی برای تجدید همکاری‌ها میان دو کشور در زمینه سیاسی، اقتصادی، تجاری، دفاعی و امنیتی بوده ایم.

 توافق هسته‌ای و به دنبال آن رفع تحریم‌های اعمال شده علیه ایران  موجب شد تا تجارت دو کشور راحت‌تر از گذشه انجام شود. باگذشت یک سال از این توافق،  روحانی و نواز شریف برای ارتقاء تجارت دوجانبه تا ۵ میلیارد دلار و افزایش تامین برق پاکستان از سوی ایران موافقت کردند. دو کشور همچنین نسبت به تکمیل خط لوله گاز ایران- پاکستان- هند "خط لوله گاز صلح" ابراز تمایل کردند و ایران از پاکستان دعوت کرد تا در پروژه بندر چابهار مشارکت کند و احتمال پیوستن به «راهرو اقتصادی چین و پاکستان» را مطرح کرد.

علاوه براین در دیدار حسن روحانی با ممنون حسین رئیس جمهور پاکستان که خرداد سال جاری در حاشیه هجدهمین اجلاس سازمان همکاری شانگهای انجام شد، روحانی با ابراز خرسندی از روابط رو به گسترش ایران و پاکستان به عنوان دو کشور دوست و برادر، از استقبال تهران در توسعه همه جانبه روابط با اسلام آباد حمایت و بر ارتقاء سطح روابط و همکاری‌های دو کشور بویژه در حوزه اقتصادی، تاکید کرد.

در راستای گسترش روابط دوجانبه تهران_ اسلام آباد شاهد توسعه همکاری ها در موضوعات امنیتی بین دوکشور هستیم، برای مثال می توان به دیدار سه روزه ژنرال بجوا رئیس ستاد کل ارتش پاکستان درسال 1396 از تهران اشاره کرد که پس از انقلاب اسلامی ایران  نخستین سفر مقام های امنیتی پاکستان به کشورمان بوده است. امسال نیز محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح کشورمان،  در سفری که به پاکستان داشت ضمن دیدار با مقامات اسلام آباد در خصوص تولید مشترک تجهیزات دفاعی بین ایران و پاکستان با آنها گفت‌وگو کرد و رایزنی های دفاعی_امنیتی دوکشور همچنان ادامه دارد و  پاکستان اخیرا میزبان سران اطلاعاتی ایران، روسیه و چین به منظور بررسی تهدیدات ناشی از داعش در افغانستان بود.  

پیروزی عمران خان و افق روشن در روابط تهران – اسلام آباد

عمران خان با کسب 115 کرسی در مجلس ملی پاکستان پیروز انتخابات 2018 این کشور شد. او در اولین سخنرانی خود بعد از پایان انتخابات به تشریح اهداف خود پرداخت و پایه ریزی روابط نوین منطقه‌ای اسلام آباد و ارتباط نزدیک‌تر با همسایگان را از جمله اهداف مهم خود عنوان کرد.

برخی کارشناسان پیروزی عمران خان و اظهارات وی در مورد سیاست منطقه‌ای پاکستان را مثبت ارزیابی می‌کنند و  امید دارند ، روندی که در زمینه همکاری بیشتر این کشور با ایران در حوزه‌های امنیتی، نظامی و حتی اقتصادی در پیش گرفته شده است با سرعت بیشتری دنبال شود. از این رو یکی از مهمترین محورها در دور جدید روابط دو طرف، آغاز دوباره همکاری‌ها بر سر انرژی و گاز پیش بینی می‌شود. 

 امید به احیاء خط  لوله صلح

 پروژه خط لوله صلح (انتقال گاز از ایران به هند) که اتمام آن از اسال 2014 تا کنون به تاخیر افتاده و با وجود صرف منابع مالی زیاد تاکنون  با انصراف هند و بی‌میلی دولت پاکستان برای اتمام این خط لوله روبرو است. خط لوله صلح  برای سه کشور ایران، پاکستان و هند پروژه ای مهم و استراتژیک محسوب می شود و کشورمان به تعهد خود برای اتمام خط لوله تا مرز پاکستان عمل کرده است ، اما تا امروز اتمام آن از سوی  اسلام آباد ناتمام مانده است. 

برخی تحلیلگران براین باورند که فشارهای سیاسی بر اسلام آباد به ویژه از سوی ایالات متحده بر تصمیم گیری پاکستان در رابط با خط لوله صلح  تاثیر بسزایی داشته است. همچنین فشار و حمایت‌های برخی متحدان منطقه‌ای پاکستان همچون عربستان سعودی را هم نمی توان در این زمینه بی تاثیر دانست. 

به نظر می‌رسد تاکید عمران خان بر ارتقاء روابط با تهران، در کنار نقش آفرینی بیشتر اسلام آباد در مسائل منطقه‌ای و اشاره صریح‌ به دو کشور ایران و عربستان می‌تواند کلید واژه هایی برای  بهبود همکاری ها در حوزه انرژی باشد. 

پاکستان با داشتن نزدیک به 200 میلیون جمعیت، به طور قطع نیاز فراوانی به انرژی و گاز دارد و نمی تواند این نیاز را تنها با اتکا به خط لوله تاپی (انتقال گاز طبیعی ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند) تامین کند. بویژه اینکه خط لوله صلح از نظر پیشرفت فیزیکی و حتی امنیت مسیر از برتری قابل توجهی نسبت به به خط لوله تاپی رخوردار است. 

نوذر شفیعی کارشناس مسائل پاکستان در رابطه با پیروزی عمران خان و آینده روابط سیاسی تهران و اسلام‌آباد اعتقاد دارد که روابط 70 ساله دوکشور بر عوامل ثابت و متحرکی استوار است. این کارشناس مسائل پاکستان تاثیر عوامل ثابت از جمله مناسبات دیرینه تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی را مهم‌‌تر و اثر‌گذار تر از مسائل متحرکی چون احزاب، جریان‌ها و شخصیت‌های سیاسی می‌داند.

نوذر شفیعی با بیان اینکه مسائل پیش رو عمران خان تنها به داخل پاکستان محدود نمی شود گفت: نخست وزیر پاکستان در سطح منطقه هم با چالشی به‌نام هندوستان و در عرصه بین‌المللی با معضلی به اسم ایالات متحده آمریکا مواجه است. او باید برای فائق آمدن بر این مسائل ، سیاست دوستانه‌ای را در قبال ایران به کار بسته و روابط خود با جمهوری اسلامی ایران را گسترش دهد.

این کارشناس مسائل پاکستان بر این باور است که، باوجود اهمیت خط لوله صلح برای پاکستان و هند، تصمیم گیری های این دو کشور در رابطه با این پروژه تحت تاثیر فشارهای آمریکا انجام می شود.در حالی که هند و پاکستان باید با درک اهمیت اقتصادی، اجتماعی و امنیتی این پروژه برای کشورهای خود، فارغ از فشارهای آمریکا تصمیم‌گیری کرده و هرچه سریع‌تر گام‌های جدی برای عملیاتی کردن این طرح را بردارند.

سخن آخر

 اسلام آباد باوجود برخی اختلاف نظر ها  با تهران به‌ویژه در خصوص  اتمام خط لوله صلح و حضور برخی گروههای تروریستی  در نوار مرزی با ایران؛ تلاش می کند خود را به تهران نزدیک و مناسباتش را گسترش دهد. از این رو شاهد رفت و آمدهای مقامات دو کشور در سال های اخیر بوده‌ایم. بسیاری از کارشناسان، تقویت روابط ایران و پاکستان  را به واسطه همکاری در حوزه انرژی، استمرار راه ابریشم و  مقابله با تروریسم ارزیابی می‌کنند. در دولت قبلی پاکستان گام هایی درجهت گسترش روابط با تهران برداشته شد اما روی کار آمدن دولت جدید که صحبت از  گام هایی راسخ تر در بهبود تعاملات را با همسایگان از جمله ایران دارد  انتظارات برای جامعه عمل پوشاندن به این گفته ها را بیش از پیش کرده است. هرچند همچنان موانع گذشته پابرجا است اما باید دید دولت عمران خان چه تدابیری برای عبور از این موانع می اندیشد.

گزارش از مریم میرزایی

انتهای پیام/