ویژگی‌های زن مسلمان در منظومه الگوی سوم
مفهوم الگوی سوم، به منزله مفهوم کلیدی در ذیل منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای، مفاهیم کلیدی دارد که تصویر و ترکیب اصلی این الگو را می‌سازد.
زن در جامعه اسلامی ایران، ویژگی‌هایی دارد که آن را از زن در دیگر جوامع متمایز می‌کند. با گذشت ۴۵ سال از انقلاب اسلامی، این زن بهتر و بیشتر شناخته شده‌است. رهبر معظم انقلاب در این رابطه، توضیحات مفصلی را به مناسبت‌های مختلف ارائه کرده اند. ویژگی‌های زن ایرانی – اسلامی بیشتر از همه در بیانات رهبر معظم انقلاب قابل شناسایی است.
مفهوم الگوی سوم، به منزله مفهوم کلیدی در ذیل منظومه فکری آیت‌الله خامنه ای، خود مفاهیم کلیدی دارد که تصویر و ترکیب اصلی این الگو را می‌سازد: «زن مسلمان ایرانی تاریخ جدیدی را پیش چشم زنان جهان گشود و ثابت کرد که می‌توان زن بود، «عفیف» بود، «محجبه و شریف» بود و درعین حال، «در متن و مرکز» بود. می‌توان سنگر خانواده را پاکیزه نگه داشت و در عرصه سیاسی و اجتماعی نیز سنگرسازی‌های جدید کرد و فتوحات بزرگ به ارمغان آورد. زنانی که اوج احساس و لطف و رحمت زنانه را با روح جهاد و شهادت و مقاومت درآمیختند و مردانه‌ترین میدان‌ها را با شجاعت و اخلاص و فداکاری خود فتح کردند. در انقلاب اسلامی و در دفاع مقدس، زنانی ظهور کردند که می‌توانند تعریف زن و حضور او در ساحت رشد و تهذیب خویش و در ساحت حفظ خانه سالم و خانواده متعادل و در ساحت ولایت اجتماعی و جهاد امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اجتماعی را جهانی کنند و بن‌بست‌های بزرگ را در هم بشکنند.»
چهار وجه اساسی این تعریف عبارتند از:
عفیف بودن
عفیف بودن اولین ویژگی برجسته در معرفی زن مسلمان است، زیرا عمق معنایی و محتوایی این مفهوم فقط به خویشتنداری در خصوص مسائل جنسی نیست، بلکه در عرف عرب هر گونه خویشتندارى در مقابل گناه و کار خلاف را فرا می‌گیرد. به بیان دقیق‌تر، عفاف در لغت به معنای حصول حالتی برای نفس است که به واسطه آن مانع غلبه شهوت بر نفس می‌شود، بنابراین، «عفت» به معناى خودداری کردن از حرام و هرگونه کار خلاف است؛ خواه در مسائل جنسى باشد یا غیر آن. در همین زمینه، آیت‌الله خامنه‌ای عفت زن را مهم‌ترین ویژگی شخصیتی او می‌داند و توصیه می‌کند که همه فعالیت‌ها و اقدامات در حوزه زنان با توجه به این ویژگی زنان باشد. بنابراین، حفظ عفت به معنای حفظ روح از هرگونه ناپاکی بوده و توجه ابتدایی به این موضوع نشان‌دهنده اهمیت رشد معنوی زن در گفتمان انقلاب اسلامی است. بر همین پایه، همه فعالیت‌ها باید ناظر به رشد زن در ابعاد انسان کامل مشخص شود؛ به طوری که ایشان توصیه می‌کنند جامعه و خود زنان باید به این امر اهتمام ورزند (سخنرانی در دیدار جمعی از بانوان. ۳۰/۰۷/۱۳۷۶) این رویکرد اصالت را به رشد زن از لحاظ روحی و معنوی می‌دهد، در حالی‌که در رویکرد غربی اصالت با مظاهر مادی زنانه است و از سوی دیگر در الگوی شرقی اصالت به خانواده داده شده و زن به عنوان کنشگر اصلی این حوزه مورد غفلت واقع می‌شود.
محجبه بودن
واژه حجاب از ریشه حجب، هفت مرتبه در قرآن استعمال شده‌است. در معنای این واژه در کتب لغت چنین آمده‌است: پرده‌ای که مانع دیدن باشد، چه ظاهری باشد چه معنوی. در واقع، بازداشتن و ممانعت از دسترسی و رسیدن به چیزی را پوشش گویند. اصل حجاب اسلامی به منزله یکی از نماد‌های خاص و ویژگی‌های اختصاصی زن مسلمان ایرانی است که در بیان اهمیت این ویژگی خاص آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند: امروز پرچم استقلال هویتی و فرهنگی زنان در دست زنان ایرانی است. امروز بانوان ایرانی با حفظ حجاب، استقلال هویتی خودشان و استقلال فرهنگی خودشان را دارند، اعلام و به دنیا صادر می‌کنند؛ یعنی دنیا سخن جدیدی دارد می‌شنود. زن می‌تواند در میدان‌های اجتماعی حضور فعال داشته‌باشد، تأثیرگذاری اجتماعی عمیق داشته‌باشد. امروز زنان کشور ما در بخش‌های مختلف چنین تأثیرگذاری‌ای دارند؛ در عین حال، حجاب و عفاف و وجه‌تمایز میان زن و مرد، فاصله میان زن و مرد، در معرض سوءاستفاده مردان قرار نگرفتن، خود را در حد وسیله التذاذ مردان بیگانه و زیاده‌طلب پایین نیاوردن و تحقیر نکردن جزو خصوصیات زن ایرانی و زن مسلمان امروز است (سخنرانی در دیدار جمعی از مداحان، ۱۷/۱۲/۱۳۹۶). با بیانی ساده‌تر، ابزار حضور اجتماعی زن در عین حفظ عفت و وقار زنانه حجاب است؛ در حالی‌که در الگوی غربی این مفهوم جایی نداشته‌است و زن به عنوان ابزار جنسی معرفی می‌شود. در الگوی شرقی نیز، این ابزار برای رفع نیاز‌های زن در عرصه اجتماعی معنا می‌یابد، نه به منزله ابزاری برای حضور اجتماعی مؤثر و بدون انحراف.
شریف بودن
شرف به معنای بزرگواری و بلندمرتبگی است. این کلمه در اصل به معنای بلندی و مکان بلند است. به فرد بلندمرتبه و بزرگوار شریف گفته می‌شود. شریف همچنین از صفات خداوند است. شریف (در عربی به معنی نجیب، مهتر و همچنین رفیع و قوی در مقابل وضیع و ضعیف) در بین اعراب عنوان هر مردی است که به سبب مفاخر اجدادی خویش از اشخاص عادی برتر شمرده شود. این برتری، که از طریق پدر به پسر منتقل می‌شود، «شَرَف» خوانده می‌شود. قبل از اسلام، در میان اعراب شرط «شرف» آن بوده که در سلسله نیاکان پدری شخص، چند تن صاحب مفاخر باشند. توجه به مفهوم شرافت در کنار محجبه‌بودن بیانگر ارتباط تنگاتنگ بین این دو مفهوم است؛ به صورتی که حجاب نشان‌دهنده شرافت زن است و از سوی دیگر زن شریف زنی است که به واسطه رتبه بلندمرتبه خود را ملعبه دست مردان نمی‌نماید. همچنین، این همراهی نشان می‌دهد مسئله حجاب در مفهومی فراتر از تکلیف و وظیفه با توجه به شأن و جایگاه زن تعریف می‌شود و مهم‌ترین مؤلفه در تهاجم به غرب در حوزه زنان از همین منظر است. زن غربی با سوءاستفاده مادی وسیعی دچار تحقیر و توهین شده‌است و شأن و جایگاه حقیقی خود را از دست داده‌است. شریف بودن، به عنوان ویژگی‌هایی که کمتر مورد توجه واقع می‌شود، در ارتباط تنگاتنگ با سعه وجودی فرد و ارتقای روحی و معنوی زن است.
در متن و مرکز
آخرین عبارت مفهومی که آیت‌الله خامنه‌ای در توصیف زن انقلاب اسلامی عنوان می‌کند عبارت «در متن و مرکز بودن» است. در متن و مرکز بودن ناظر بر ویژگی خاص احیاکنندگی زنان به واسطه انقلاب اسلامی است که در متن انقلاب، زنان در متن و مرکز تغییر و تحولات قرار گرفتند. نقش‌آفرینی زنان در متن و مرکز، و نه حاشیه، نقطه عطف انقلاب اسلامی در ترسیم نقش و جایگاه زنان است. توجه به این بعد از فعالیت زنان در گفتمان انقلاب اسلامی در بیانات رهبر معظم انقلاب به وضوح دیده می‌شود. این متن و مرکز بودن در سه عرصه اصلی تعریف می‌شود: عرصه رشد و تهذیب خویش، عرصه خانه سالم و خانواده متعادل و عرصه ولایت اجتماعی، جهاد امر به معروف و نهی از منکر. نقش‌آفرینی در عرصه فردی متناسب با مفهوم عفیف بودن است و فرد باید در این راستا قدم بردارد. در حوزه حیات خانوادگی نیز، محور و کانون خانواده زن است. آیت‌الله خامنه‌ای در این‌باره می‌فرماید: در عین حال مدیر خانواده زن است، محور کانون خانواده زن است، مهم‌تر از همه مشاغل زن، مادری، همسری و ایجاد آرامش و سکینه است؛ و جعلَ منها زوج‌ها لیسکُنَ الَیها، مایه سکونت و آرامش است؛ این خصوصیت زن در اسلام است و در روز زن این چیز‌ها را باید انسان توجه کند.
آنچه مورد توجه است، هماهنگی این صفات با یکدیگر و ارتباط دوسویه آن‌ها با هم است. به صورتی‌که کنشگری اجتماعی زن قطعاً نیازمند لوازمی همچون عفیف، محجبه و شریف‌بودن است. شایان ذکر است در این دیدگاه اصالت با رشد وجودی زن است که در هر سه این عرصه‌ها تکامل می‌یابد و نمی‌توان هیچ‌یک از این عرصه‌ها را نادیده گرفت. در اینجا، تمایز این رویکرد با رویکرد‌های موجود در حوزه زنان مشخص می‌شود. در این رویکرد، فقط سه الزام برای حضور زن در عرصه اجتماعی وجود دارد که رعایت این سه می‌تواند زن را به عنوان عنصر کارآمد در عرصه اجتماعی در نظر بگیرد و ظرفیت او را در این زمینه مورد توجه قرار دهد. این سه الزام در بیان آیت‌الله خامنه‌ای عبارتند از: رعایت اختلاط میان زن و مرد، رعایت اولویت مادی و همسری و حفظ خصوصیات زنانه. در این‌باره می‌فرمایند:
زن‌ها نصف جامعه‌اند و خیلی خوب است که اگر ما بتوانیم از این نیم جامعه در زمینه اینگونه مسائل استفاده کنیم؛ منتها دو، سه تا اصل را باید ندیده نگرفت. یک اصل این است که این کار اساسی را که کار خانه و خانواده و همسر و کدبانویی و مادری است، تحت‌الشعاع قرار ندهد. دومین مسئله، مسئله محرم و نامحرم است. مسئله محرم و نامحرم در اسلام جدی است (بیانات در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع زن و خانواده، ۱۳۹۰). این نظر اسلام است. هم خصوصیت زنانگی زن، که همه احساسات و خواست‌های او براساس این خصوصیت زنانگی است، حفظ شده، بر او تحمیل نشده‌است، از او خواسته نشده‌است، که در حالی که زن است، مثل مرد فکر کند، مثل مرد کار کند، مثل مرد بخواهد یعنی خصوصیت زن بودن که یک خصوصیت طبیعی و فطری و محور همه احساسات و تلاش‌های زنانه است، در دید اسلامی حفظ‌شده هم در عین حال، میدان علم، میدان معنویت، میدان تقوا، میدان سیاسی روی او باز شده‌است و او هم به کسب علم تشویق شده‌است، هم به حضور در میدان‌های گوناگون اجتماعی و سیاسی (بیانات در دیدار گروه کثیری از بانوان، ۱۳۷۹).
در این مدل، حضور اجتماعی زن متناسب با شرایط، موقعیت و ویژگی‌های هر فرد متفاوت تعریف می‌شود. شرایط خانوادگی، روحیه و توان خود فرد و نوع علاقه‌مندی فرد تکلیف او را در موقعیت تعیین می‌کند. به جرئت می‌توان گفت براساس این رویکرد ارائه نسخه واحد برای همه زنان خطایی استراتژیک بوده‌است که به منفعل کردن بخشی از زنان جامعه و در عین حال فعال کردن بدون قاعده بخشی دیگر از جامعه منجر شده‌است. نکته مهم و اساسی در توجه به ابعاد تصویر خلق شده این است که این تصویر دقیقاً منطبق بر نیازمندی‌های وجودی زن انقلابی در رسیدن به انسان انقلابی است. به معنای دیگر، انسان انقلابی اگر بخواهد زن باشد، نیازمند این است که محجبه و عفیف، شریف و در متن و مرکز باشد.
منبع: روزنامه جوان
