از اهمیت برگزاری جشنواره‌های میراث فرهنگی تا حفظ یادمان‌های کشور

دومین جشنواره ملی تولیدات چندرسانه‌ای میراث فرهنگی کشور در حالی چهارشنبه شب هشتم آذر ماه در قزوین فعالیت خود را آغاز کرد که دیگر نقاط کشور، میزبان بسیاری از نخبگان فرهنگ و هنر کشور بود و به گفته برخی از مسئولان فرهنگی حاضر در این رویداد فرهنگی هنری کشور، این جشنواره بستری بود تا ابعاد کمتر شناخته شده میراث تاریخی قزوین از طریق ابزار هنر و رسانه بهتر معرفی شود. از اینرو، بسیاری از فعالان فرهنگی و هنری کشور بر این عقیده هستند که وجود چنین جشنواره‌هایی باعث تعامل بیشتر نخبگان فرهنگی و هنری کشور می‌شود و همچنین، ظرفیت‌های کشور ایران در این زمینه بیشتر دیده می‌شوند.

محمد رسولی، پژوهشگر فرهنگ و تاریخ و شاهنامه شناس درمورد اهمیت برگزاری جشنواره‌های میراث فرهنگی از جمله جشنواره اخیر در قزوین بیان کرد: بی گمان جشنواره‌ی مورد اشاره مفید بوده است. اما هیچ چیزی صفر و صد نیست و نمی توان گفت که برگزاری رویداد فرهنگی هیچ گونه فایده و خروجی نداشته است و در عین حال، نمی‌توان ادعا کرد یک برنامه فرهنگی مثل "جشنواره اخیر میراث فرهنگی در قزوین" توانسته است اهداف عالی را به صورت صد در صد محقق کند. واقعیت این است که هرقدر چنین برنامه‌ها و رویداد‌های فرهنگی بیشتر باشند خواه ناخواه بخشی از اهداف مهم میراث فرهنگی برآورده می‌شوند و باید توجه کرد که یکی از این اهداف این است که فعالان این حوزه به واسطه کار خود و روحیه هنری و فرهنگی شان می‌توانند در چنین رویداد‌های فرهنگی هنری حضور داشته باشند و مدتی هر چند کوتاه با خروج از انزوای پژوهشی و علمی؛ هنری خود خارج شده و با یکدیگر آشنا شوند و به نوعی یک نوع رقابت را هم به وجود خواهد آورد؛ که اگر چنین نباشد هر هنرمندی در دنیای هنری خودش خواهد بود. بنابراین، چنین جشنواره‌هایی به نوعی باعث ایجاد یک نوع نشاط علمی می‌شوند. یعنی حتی ضعیف‌ترین جشنواره هم که برگزار شود یک درجه‌ای از شور و نشاطی را ایجاد کرده و در عین حال، باب آشنایی صاحبان هنر را باز می‌کند. در نتیجه، اگر هیچ نوع جشنواره‌ای وجود نداشته باشد چطور صاحبان هنر و اندیشه‌ها می‌توانند با یکدیگر آشنا شوند.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ تصریح کرد: جالب این جاست که در طول تاریخ هم که جشنواره به این سبک و سیاق نبود یکی از شاخصه‌های اهل فرهنگ و هنر این بود که در کاروانسرا‌های بین راه جمع شده و با هم آشنا می‌شدند؛ به طوری که مثلاً یک عارف و دانشمند خراسانی می‌دانست به دلیل این که موسم عبور کاروانیان است و فلان دانشمند شیرازی هم خواهد آمد و در آن جا همدیگر را خواهند دید و با یکدیگر تبادل اندیشه خواهند کرد. در نتیجه، این فرصت آشنایی و تعامل بود و امروزه، همان کار با فناوری و مدل‌های جدید و سهولت حمل و نقل، در قالب جشنواره‌ها انجام می‌شوند. بنابراین، جشنواره‌ها با هر میزان کمیت و کیفیت مفید هستند چراکه باعث امید و نشاط و تبادل دانش می‌شوند. 

وی افزود: به طور کلی، جشنواره‌ای که با رویکرد فرهنگی، میراث فرهنگی و هنری باشد نمی‌تواند مفید نباشد. اما این که تا چه اندازه می‌تواند موثر واقع شود به عوامل زیادی بستگی دارد؛ از فصل و زمان جشنواره گرفته تا میزان هزینه و مدت زمان برگزاری آن.

رسولی گفت: برگزاری جشنواره‌ها در شهر‌های مختلف ایران می‌تواند یکی از نکات مثبت و نقاط قوت باشد. زیرا برگزاری چنین رویداد‌های فرهنگی هنری باعث توجه به شهرستان ها می شود و شرکت کنندگان متوجه آن استان می‌شوند. 

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ در رابطه با جایگاه جشنواره‌های میراث فرهنگی به صورت منسجم و تأثیرگذاری شان در جامعه تصریح کرد: واقعیت این است که جشنواره خیلی می‌تواند کاربرد داشته باشد. آن هم برای کشوری مثل ما که از نظر جغرافیایی و گستره به حدی دارای ظرفیت است که هر نقطه آن حتی شهر‌های کوچک و روستاهایش به دلیل وجود تاریخ و تمدن قدیمی می‌توانند به تنهایی برای خود جشنواره داشته باشند. مثلاً اگر به روستا‌های کشور نگاه کنید، می‌بینید تا چه اندازه ظرفیت داریم و اگر از آن استفاده شود متوجه خواهیم شد که جشنواره‌ها می‌توانند برای این منظور بسیار موثر باشند؛ به طوری که شاید به نظر دیگران اغراق آمیز باشد، ولی به نظر بنده، در ۳۶۵ روز سال می‌توانیم حداقل ۳۶۵ جشنواره داشته باشیم. زیرا کشور ما از این ظرفیت برخوردار است. به طور مثال؛ اگر به شهر کوچکی بروید و ببینید یک امامزاده‌ای در بلندی کوه قرار دارد و به قدمت آن توجه کنید خواهید دید قدمتی بسیار طولانی دارد و در ایران نمونه‌های بسیار زیادی از این دست داریم. بنابراین، اگر یک فرد دانش پژوه به چنین مسائلی توجه کند حتماً برایش پرسش و توجه ایجاد می‌شود که مثلاً هزار سال پیش این‌جا چطور بوده است؟ قبل از اسلام به چه صورت بوده است؟ و... بدون شک، مکان باستانی است که چنین اثری در آن جا به وجود آمده است و به همین دلیل، باستان شناس‌ها می‌توانند روی آن کار کنند. 

رسولی مطرح کرد: در برگزاری این جشنواره‌ها باید به این مسئله توجه کرد که گروه‌های متعدد علمی از دانشگاه‌های معتبر کنار این جشنواره‌ها باشند و این کار سختی نیست. برای مثال یک زبانشناس در حوزه خود بررسی می‌کند و وقتی متوجه شود که آن منطقه قدمت زیادی دارد، می‌تواند ردّ واژگان بسیار قدیمی را در گویش مردم محلی آن منطقه پیدا کند و بدون شک، این کار ممکن است. بنابراین، کشور ما دارای چنین ظرفیت بزرگی است که متأسفانه، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و گاهی جشنواره کوچکی در یکی از شهر‌های ایران برگزار می‌شود و فکر می‌کنیم کار بسیار مهمی کرده ایم. هرچند که انجام این کار‌ها و برگزاری جشنواره‌ها خوب است. اما کافی نیست.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ تصریح کرد: همین جشنواره‌های کوچک با کمیت و کیفیت کافی می‌توانند ما را به اهداف اصلی در حوزه میراث فرهنگی رهنمون کنند و بودجه‌هایی که صرف چنین کار‌های فرهنگی هنری می‌شوند به هیچ عنوان هدر نمی‌روند و در فرهنگ عمومی و حفظ انسجام ملی و در رشد علمی تأثیرگذار هستند. 

رسولی درمورد میراث ناملموس کشور گفت: برخی‌ها تعریف میراث ناملموس را نمی‌دانند و واقعیت این است که از کجا باید بدانند؟ باید دستگاه‌ها و سازمان‌هایی در کشور باشند که اولاً، آگاهی به این موضوع داشته باشند و در کمال تأسف، خیلی از متولیان فرهنگی به ویژه میراث فرهنگی آگاهی لازم و بایسته درمورد میراث ناملموس ندارند. البته در این میان باید گفت که همین دو واژه "میراث فرهنگی" یک عبارت نادرست را به وجود آورده اند. چون میراث معنای چیزی به جا مانده از فرد یا افرادی که از دنیا رفته اند را در ذهن متبادر می‌کند. این در حالی است که آن‌ها یادمان‌های فرهنگی هستند و در واقع "یادمان‌های فرهنگی" بیشتر منظور از این عبارت را می‌رساند. بنابراین، متولیان میراث فرهنگی آن چنان که باید به این مفاهیم آشنا نیستند و این اولین مشکل است.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ادامه داد: مشکل دیگر این است که متولیان و دستگاه‌های فرهنگی امکانات لازم را ندارند و از طرفی، زمان تخصیص بودجه و اعتبار، به این موضوع به عنوان یک مسئله فرعی نگاه می‌شود که این مسئله دلایل متعددی دارد. سومین مسئله که خیلی مهم‌تر است این هست که اصلاً اراده لازم برای این کار وجود ندارد. به همین دلیل، این مطلب باید در رسانه‌های پُرمخاطب گفته شود که باید به همراه پژوهشگران متخصص و افراد باورمند به تاریخ و قدمت ایران، برای همه شهر‌ها و روستا‌های ایران کار پژوهشی و علمی انجام شود.

 رسولی تصریح کرد: در همه جای فلات ایران نام‌های مشابه بر اماکن و شهر‌ها وجود دارد! ممکن است در نامگذاری شهر‌های شمال غرب و جنوب شرق ایران تشابهاتی دیده شود. مثلاً برخی از شهر‌ها در جا‌های مختلف ایران قرار دارند و با یکدیگر فاصله دارند. اما در نامگذاری شان تشابهی در تلفظ وجود دارد مثل شهر‌هایی چون؛ ورنامخواست، ورامین و... که ابتدای آن‌ها «ور» وجود دارد. این‌ها حکایت از امور مهمی می‌کند. 

در اوستا که رویداد‌های ده هزار سال پیش و حتی قبل از آن را مورد اشاره قرار می‌دهد درمورد «ور» صحبت‌هایی شده است. حال اگر دستگاه‌ها بتوانند توجه خود و مردم را به این مسئله جلب کنند که «ور» چیست؟ چرا شهری در جنوب تهران «ورامین» نام دارد و همین «ور» در ابتدای شهر «ورزنه» اصفهان و شهر دیگری در سیستان وجود دارد؟! می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. زیرا وقتی به این موارد تاریخی و فرهنگی هنری بپردازیم متوجه می‌شویم که هر یک از آن‌ها دریایی از علم و دانش را با خود دارند. همه این نکات قابل تأمل در شهر و روستا‌های کشور وجود دارند که توجه به آن‌ها سبب می‌شود مردم کشور به خودباوری بیشتری برسند و همگان متوجه می‌شوند که چه عظمتی در کشورمان وجود دارد و دارایی‌های تاریخی، فرهنگی و هنری ایران که کسی از آن‌ها اطلاع ندارد کشف خواهند شد. 

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ یادآور شد: جشنواره‌هایی که با رویکرد میراث ناملموس هستند، می‌توانند دریچه‌های خوبی را برای تاریخ، فرهنگ و هنر کشور باز کنند. مثلاً شاهنامه به عنوان یکی از دارایی‌های ارزشمند کشور ماست که سراسر آن تاریخ است. در عین حال باید گفت" شاهنامه مصداق بارز و ارزشمند میراث ناملموس فرهنگی ایران است".