شیوه مدیریت امام حسن عسکری(ع)؛ گره گشای شرایط تحریم

انسان تاریخ را آیینه ای می بیند که تصویر هزاران سال سرگذشت پرکشاکش حیات، اندیشه و تحول را به او نشان می دهد. او می کوشد از تاریخ، حال، یا جامعه و فرهنگ و سیاست دیروز، معیارهایی بجوید برای احوال و اعمال امروز.

همین معنی یعنی پند و عبرت از تاریخ گذشته مشهورترین هدف و فایده ای است که مورخان اسلامی به تبع آیات قرآنی برای تاریخ برشمرده اند. زیرا از مضمون تعدادی از آیات قرآنی پیداست که مراد اشاره به بعثت انبیا(ع) و سرگذشت آدمیان و اعمال امت ها و علل سقوط برخی حاکمان، تشویق انسان به تحصیل تجربه و عبرت آموزی برای تهذیب اخلاق و جستن راه هدایت است.

مطالعه تاریخ امامت بخشی از مطالعه تاریخ و تحولات تاریخ است. تاکید دین بر شناخت و معرفت نسبت به امام از وظایف اولیه شخص مومن است تا نگرش او به زندگی و جهان اصلاح شود و راه حق و باطل را تشخیص دهد.

مطالعه تاریخ و بخصوص تاریخ امامت و تاریخ اهل بیت دارای فواید زیادی است. از این رو، پس از این مقدمه همزمان با سالروز میلاد یازدهمین خورشید آسمان امامت و ولایت، به بررسی جریان های فرهنگی و اجتماعی زمان امام حسن عسکری(ع) از دیدگاه یکی از اساتید حوزه علمیه قم می پردازیم که در شرایط حصر شدید عباسیان قرار داشتند و شیوه های مدیریت فرهنگی و اجتماعی ایشان در آن اختناق، می تواند به عنوان گره گشایی برای جامعه امروز ما در شرایط تحریم باشد.

فرزانه آل یعقوب، در همین راستا به دوران امامت امام حسن عسکری(ع) اشاره کرد و به خبرنگار ایرنا گفت: این دوران در حالی آغاز شد که خلفای عباسی محدودیت‌های فراوانی برای آن حضرت، در ابعاد مختلف، ایجاد کرده ‌بودند.

وی بیان کرد: علت اتخاذ این رویکرد، گرایش عمومی مردم به امام حسن عسکری(ع) و افزایش چشمگیر پیروان آن حضرت در سرزمین‌های اسلامی، به ویژه در عراق و ایران، بود.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی، امام(ع) با اتخاذ شیوه‌های مؤثر و راهبردهای کارا، به هدایت شیعیان می‌پرداختند و به شبهاتی که از طرف مخالفان و معاندان مطرح می شد، پاسخ می‌دادند.

کوشش‌های علمی‏ امام حسن عسکری(ع)

به گفته آل یعقوب، گرچه امام حسن عسکری(ع)، به دلیل قرار گرفتن در شرایط نامساعد و محدودیت بسیار شدیدی که حکومت عباسی برقرار کرده بود، موفق به گسترش دانش در تمام جامعه نشد، اما، در میان آن همه خفقان و فشار توانست شاگردانی تربیت کند که هر کدام، به سهم خود، در نشر و گسترش معارف اسلام و دفع شبهات دشمنان، نقش مؤثری داشتند.

وی گفت: در میان شاگردان آن حضرت، شخصیت های برجسته‌‏ای مانند احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری، عبدالله بن جعفر حمیری، ابو عمرو عثمان بن سعید عَمری، علی بن جعفر و محمد بن حسن صفّار، به چشم می ‏خورند.

این پژوهشگر حوزه علمیه خواهران اضافه کرد: علاوه بر تربیت این شاگردان، گاه مشکلات و تنگناهایی برای مسلمانان پیش می‏ آمد که جز امام حسن عسکری(ع)، شخصیتی از عهده حل آن ها بر نمی‏ آمد و آن حضرت(ع) در این مواقع، با علم الهی خود، بن بست به وجود آمده را می‏ شکست و مشکل را حل می‏ کرد.

ایجاد شبکه ارتباطی با شیعیان‏

وی به گسترش اسلام در مناطق مختلف جهان در زمان امام عسکری(ع)، اشاره و بیان کرد: شهرها و مناطقی مانند کوفه، بغداد، نیشابور، قم، آبه (آوه)، مدائن، خراسان، یمن، ری، آذربایجان، سامرا، جرجان و بصره ،از پایگاه‌های شیعیان به شمار می آمد.

وی با بیان اینکه در میان این مناطق، به دلایلی، سامرا، کوفه، بغداد، قم و نیشابور از اهمیت ویژه ای برخوردار بودند، افزود: گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می‏کرد تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو و ارتباط آنها را با هم، از سوی دیگر، برقرار کند و از این رهگذر، شیعیان را از نظر دینی و سیاسی، رهبری و سازماندهی کند.

به گفته آل یعقوب این نیاز، از زمان امام نهم احساس می‏ شد و شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق مختلف، به منظور برقراری چنین سیستمی، از آن زمان اجرا شده بود، این برنامه در زمان امام عسکری(ع) نیز پی گرفته‌شد.

وی اظهار داشت: به گواهی اسناد و شواهد تاریخی، آن حضرت نمایندگانی از میان شخصیت‌های برجسته شیعه برگزید، در مناطق متعدد منصوب کرد و با آن ها در ارتباط بود و از این طریق، شیعیان را در همه مناطق هدایت می‌کرد.

بیشتربخوانید

• هشت سفارش امام حسن عسکری (ع) به شیعیان/ امام یازدهم چه کسانی را نفرین کردند؟

فعالیت‌های سرّی سیاسی‏

این مبلغ حوزه علمیه خواهران استان قم در ادامه با اشاره به اینکه امام عسکری(ع)، با وجود محدودیت‌هایی که از طرف دستگاه خلافت ایجاد شده‌بود، یک سلسله فعالیت‌های سرّی سیاسی را رهبری می ‏کرد، گفت: امام(ع) با گزینش شیوه ‏های بسیار ظریفِ پنهان‌کاری فعالیت هایش از چشم جاسوسان دربار دور می‏ ماند و در این زمینه، نمونه‏ های فراوانی وجود دارد.

حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان‏

آل یعقوب یکی دیگر از موضع‌گیری‌های امام عسکری(ع) را حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان عنوان و بیان کرد: با یک مطالعه در زندگانی آن حضرت، این مطلب به خوبی آشکار می‏ شود که گاهی برخی از یاران امام(ع)، از تنگناهای مالی، در محضر امام شکوه می‏ کردند و آن حضرت، گرفتاری مالی آن‌ها را برطرف می ‏کرد و گاه، حتی پیش از آن‌ که اظهار کنند، این کار را انجام می‌داد.

تقویت و توجیه سیاسی رجال شیعه‏

این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم از جالب‌ترین فعالیت‌های سیاسی امام عسکری(ع) را تقویت و توجیه سیاسی رجال مهم شیعه در برابر فشارها و سختی‌های مبارزات سیاسی در راستای حمایت از آرمان‌های بلند تشیع عنوان کرد.

وی ادامه داد: از آنجا که شخصیت‌های بزرگ شیعه در فشار بیشتری قرار داشتند، امام(ع) به تناسب مورد، هر یک از آنان را به نحوی دلگرم و راهنمایی می‏ کرد و روحیه آن ها را بالا می‏ برد تا میزان صبر و آگاهی‌شان در برابر فشارها، تنگناها و فقر و تنگدستی، فزونی یابد و بتوانند مسئولیت بزرگ اجتماعی و سیاسی و وظایف دینی خود را به خوبی انجام دهند.

برخورداری از آگاهی غیبی

بنا به گفته آل یعقوب، امامان(ع)، در پرتو ارتباط با پروردگار، از آگاهی غیبی برخوردار بودند و در مواردی که اساس حقانیت اسلام یا مصالح عالی امت اسلامی در معرض خطر قرار می‏ گرفت، از این آگاهی به صورت «ابزار» هدایت استفاده می‏کردند.

وی گفت: پیشگویی‌ها و گزارش‌های غیبی امامان(ع)، بخش مهمی از زندگینامه آنان را تشکیل می‏ دهد؛ با این حال، مطالعه در زندگی امام عسکری(ع) نشان می‌دهد که آن حضرت بیش از امامان دیگر، آگاهی غیبی خود را بر دیگران آشکار کرده‌است.

وی با اشاره به اینکه علت این امر، شرایط نامساعد و جوّ پر اختناقی بود که امام یازدهم و پدرش امام هادی(ع) در آن زندگی می‏ کردند، افزود: از وقتی امام هادی(ع) با اجبار، به سامرا منتقل شد، به شدّت تحت مراقبت و کنترل بود؛ از این رو، امکان معرفی فرزندش، امام حسن عسکری(ع)، به عموم شیعیان، به عنوان امام بعدی، وجود نداشت و اصولاً این کار، حیات او را از ناحیه حکومت وقت، در معرض خطر جدی قرار می ‏داد.

وی تاکید کرد: به همین جهت، کار معرفی امام عسکری(ع) به شیعیان و گواه گرفتن آن ها در این باب، در ماه‌های پایانی عمر امام هادی(ع) انجام شد؛ به طوری که هنگام شهادت آن حضرت، هنوز بسیاری از شیعیان از امامت امام حسن عسکری(ع) آگاهی نداشتند.

آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت

این مبلغ حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه غایب شدن امام و رهبر هر جمعیتی، یک واقعه نامأنوس و باور کردن آن و نیز تحمل مشکلات ناشی از آن، برای مردم دشوار است، گفت: پیامبر اسلام(ص) و امامان پیشین(ع)، به تدریج مردم را با این موضوع آشنا و افکار را برای پذیرش آن آماده می ‏کردند.

وی ادامه داد: این تلاش در عصر امام عسکری(ع) که به دوران غیبت نزدیک‌تر بود، بیشتر به چشم می آمد و امام(ع) از یک طرف، با وجود تأکید بر تولد حضرت مهدی(عج)، او را تنها به شیعیان خاصّ و بسیار نزدیک نشان می ‏داد و از طرف دیگر، تماس مستقیم شیعیان با خود آن حضرت، روز به روز، محدودتر و کمتر می ‏شد؛ به طوری که حتی در شهر سامرّا، به مراجعات و مسائل شیعیان از طریق نامه یا به وسیله نمایندگان خود پاسخ می‏ داد و به این ترتیب، آن ها را برای تحمل اوضاع و شرایط و تکالیف عصر غیبت و ارتباط غیر مستقیم با امام(عج) آماده می‏ کرد.

شیوه مدیریت امام در حصر، راه گشایی برای ما در شرایط تحریم است

وی یادآور شد: مطالعه و بررسی ابعاد گوناگون زندگانی امام حسن عسکری(ع) برای محققان و پژوهشگران مسلمان و به ویژه شیعیان و پیروان آن ها از ارزش و اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا ایشان مصداق آشکار اسوه هدایتی است که تشنگان حقیقت را در هر عصر و نسلی به فراخور حال آنان به سرمنزل مقصود رهنمون می کند.

وی شیوه مدیریت امام حسن عسکری(ع) را در حالی که تحت نظر و در حصر بودند برای ما در شرایط تحریم و فشار اقتصادی امیدبخش و راهگشا دانست.

وی اظهار داشت: زندگی آن امام همام از یک جهت برای ما قابل توجه و امیدبخش است چرا که ایشان با وجود مشکلات و گرفتاری های فراوان، تحت نظر بودن از دوران کودکی، گماشتن جاسوس برای ایشان و در حصر بودن تا پایان عمر شریفشان، مسائل مربوط به امور شیعیان را به شیوه ای که در بالا بررسی شد، مدیریت کردند که می تواند برای ما راهگشا باشد.

وی در پایان یادآور شد: کار در شرایط تحریم اقتصادی و با همه مشکلات و کمبودها در زمینه های مختلف به ویژه کمبود بودجه، هر چند دشوار است اما با تاسی از شیوه حضرت امام حسن عسکری(ع) ممکن و قابل اجراست و بر اساس فرمایش رهبر معظم انقلاب با تکیه بر توان داخلی و ارتباطات بین المللی می توان با وجود همه مشکلات در همه بخش ها پیشرفت داشت.

منبع: ایرنا