چرا مورخان غرب گرا به دنبال انکار کودتا هستند؟

با گذشت ۷۰ سال از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ علیه دولت قانونی ایران و برکناری اجباری محمد مصدق نخست وزیر وقت، موضوعیت خود را در مسائل سیاسی کشورمان از دست نداده است. کودتای ۲۸مرداد فارغ از اثر زمانی خود که آغاز یک دوره خفقان‌آور ۲۵ساله تا پایان عصر پهلوی بود آغازی نیز بر حضور آمریکا در معادلات سیاسی ایران به حساب می‌آید.

آن‌چنان که تسخیر سفارت آمریکا در تهران در ۱۳آبان ۱۳۵۸ را بیش از هرچیز باید واکنشی از سوی دانشجویان به دولتی دانست که دو دهه قبل‌تر یکی از مهمترین نهضت‌های مردمی ایرانیان را با یک دخالت خارجی سرکوب کرده بود. جریان‌های سیاسی و فکری غربگرا در سال‌های گذشته همواره با چشم بستن بر این واقعیت، در یک ضدروایت تلاش می‌کنند تا ایران را آغازگر تنش با آمریکا معرفی کنند.

از سوی دیگر در یک دهه اخیر همزمان با استراتژی برون‌مرزی سفیدشویی سلطنت‌طلبان که در برخی از شبکه‌های فارسی‌زبان ضدانقلاب در دستورکار قرار گرفته، غربگرایان نیز تردید‌های زیادی نسبت به اصل وقوع کودتا وارد کردند. روایت سلطنت‌طلبان از یکسو اصل ملی‌سازی نفت و مولفه «استقلال‌طلبی» ایرانیان را هجو می‌کند و ضدتوسعه می‌نامد و از سوی دیگر همسو با خط رژیم پهلوی واقعه ۲۸مرداد و برکناری مصدق را یک پروسه قانونی بدون دخالت خارجی می‌خواند.

با این حال در سال‌های اخیر هرقدر سلطنت‌طلبان تلاش می‌کنند تا نقطه شروع نزاع ایران و آمریکا را بی‌اعتبار کنند اسناد و گفته‌های مقامات غربی بیش از پیش مداخله مستقیم دولت آمریکا و انگلیس را در کودتا ۲۸مرداد تایید می‌کند.

دومینوی اعترافات آمریکایی-انگلیسی

۲ماه پیش بود که دیوید اوئن وزیر خارجه انگلیس در سال‌های ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹ در گفتگو با روزنامه گاردین اظهار کرد لندن پس از گذشت ۷۰ سال سرانجام باید نقش خود را در کودتای ۲۸ مرداد در ایران که به برکناری محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب ایران در سال ۱۹۵۳ میلادی (۱۳۳۲ خورشیدی) منجر شد، به‌طور رسمی بپذیرد.

پیش از اوئن نیز جک استراو که طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶ سکان وزارت خارجه انگلیس را در دست داشت هم در بخشی از کتابی که به موضوع تاریخ روابط ایران و انگلیس پرداخته بود گریزی به آن مقطع تاریخی زد و نقش پررنگ لندن در کودتا را پذیرفت.

در آخرین مورد هم روز پنجشنبه آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) به صورت رسمی حمایت خود از کودتای سال ۱۹۵۳ (۲۸ مرداد ۳۲) را که باعث سرنگونی نخست وزیر ایران و تثبیت حکومت پهلوی شد، غیردموکراتیک ارزیابی کرد.

آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده در بیانیه‌ای در پاسخ به سوال‌های خبرگزاری آسوشیتد پرس با طرح این ادعا که مدیریت سیا متعهد است تا جای ممکن با مردم روراست باشد، افزود: پادکست آژانس بخشی از این تلاش است و ما می‌دانستیم که اگر قصد داریم این داستان باورنکردنی را بگوییم، شفافیت در مورد زمینه تاریخی پیرامون این رویداد و نقش سیا در آن مهم است.

تیرماه ۹۳ پایگاه اطلاع‌رسانی «آرشیو امنیت ملی» آمریکا برای نخستین بار اسنادی از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ علیه دولت «محمد مصدق»، نخست‌وزیر وقت ایران را منتشر کرد. طبق این اسناد آمریکا قصد داشته با شکلی قانونی یا شبه‌قانونی دولت مصدق را با یک دولت طرفدار غرب به نخست‌وزیری زاهدی عوض کند. در این اسناد به نقش انگلیس و همکاری سرویس جاسوسی این کشور با آمریکایی‌ها در براندازی دولت دکتر مصدق اذعان شده بود.

تاریخ برای تحریف‌کنندگان مساله نیست

به نظر می‌رسد که انگار اصل کودتا و آمریکایی بودن آن در فضای فعلی بیش از آن که یک مسئله تاریخی باشد مجرایی برای تحمیل سونیت‌های سیاسی است. اقرار بانیان کودتا به عاملیت در این جابجایی غیرقانونی قدرت جای، اما و اگری را برای تردید در اصل کودتا بودن واقعه ۲۸مرداد نگذاشته است. در این فضا افراد و گروه‌هایی که در تلاش برای انکار این برگ از تاریخ هستند تعهدی به اصل تاریخی واقعه ندارند.

پذیرش کودتای ۲۸مرداد و نقش‌آفرینی دولت‌های انگلیس و آمریکا در آن، روایت سیاسی از روابط تهران و واشنگتن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به گونه‌ای که با قبول این نقش‌آفرینی حوادثی همچون تسخیر سفارت آمریکا در آبان ۵۸ توسط دانشجویان پیرو خط امام (ره) نه آغاز نزاع ایران و آمریکا که اقدامی پیشگیرانه و برآمده از یک تجربه تاریخی به حساب می‌آید.

روایت تاریخ‌نگاران همسو با سلطنت پهلوی، اما با انکار کودتا بودن ۲۸مرداد تلاش دارد تا ضمن مشروعیت بخشیدن به تغییر دولت قانونی مصدق، مبدا سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران را بی‌اعتبار کند.