توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، راهی برای ارتقای امنیت غذایی

با توجه به موضوع تغییر اقلیم و خشکسالی در سال‌های اخیر، راهی جزء استفاده بهینه مصرف آب و افزایش راندمان آبیاری در سطح وجود ندارد. در غیر این صورت با چالش‌های متعددی در بخش کشاورزی روبه‌رو خواهیم شد.

بر اساس آخرین آمار و ادعای وزارت نیرو، ۸۲ میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که معاونت امور آب و خاک وزارت جهاد این رقم را قبول ندارد و همواره بر تحویل آب حجمی تاکید دارد.

 با توجه به تاکید مقام معظم رهبری و اسناد بالادستی بر خودکفایی محصولات کشاورزی و ارتقای امنیت غذایی، دولت سیزدهم مصوبه الگوی کشت را در راستای استفاده بهینه از منابع آب اجرا کرد، هر چند تحقق این امر نیازمند تحویل حجمی آب است که باید توسط وزارت نیرو و همکاری وزارت جهاد مشخص شود کما اینکه بر اساس قوانین بالادستی، وزارت نیرو متولی تامین و تحویل آب است.

صفدر نیازی شهرکی معاون امور آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اظهار کرد: حدود سه میلیون هکتار از ۸.۵ میلیون هکتار اراضی آبی کشور، توسط شبکه‌ها آبیاری می‌شود. در این راستا ۱۳۰ هزار نقطه برای تحویل حجمی آب تعیین شده که تا کنون فقط در ۳ درصد از آنها تحویل حجمی اعمال شده و مابقی احتمالا در دست مطالعه وزارت نیرو است که باید مورد بررسی و اقدام قرار گیرد.

معاونت امور آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی گفت: گرچه گفته می‌شود ۹۲ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، اما این امر مورد قبول نیست چراکه چهار مصرف کننده آب (کشاورزی، صنعت، محیط زیست و شرب) در کل کشور وجود دارد، از آنجایی که میزان مصرف مشخصا با حجم معلوم می‌شود، باید مصارف همه بخش‌ها به حجم مشخص شود که در آن صورت می توان میزان دقیق مصرف هر بخش را عنوان کرد.

علی رغم آنکه تحویل آب حجمی به بخش کشاورزی از برنامه دوم مطرح شده و تا سال ۱۳۸۹ هم در قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی بر آن تاکید شده است، اما تا کنون در کمتر از سه درصد سدها و کمتر از ۲۰ درصد چاه‌های کشاورزی اعمال شده است که در راستای مدیریت بهره وری آب انتظار می‌رود تسریع در اجرای این امر صورت گیرد.

تجهیز سامانه‌های نوین آبیاری نیازمند تخصیص اعتبار

در ادامه فریبرز عباسی مجری طرح سیستم‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی گفت: تا کنون حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار از اراضی آبی به انواع سامانه‌های نوین آبی تجهیز شدند که ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار با استفاده از اعتبارات دولتی و ۳۰۰ هزار هکتار خود اجرایی و با ۱۰۰ درصد هزینه بهره برداران به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شدند.  امسال هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای سامانه‌های نوین آبیاری مصوب شده که متاسفانه تا کنون تخصیص اعتباری انجام نشده است، در حالی که با تخصیص اعتبار سطح بیشتری به سامانه‌های نوین تجهیز می‌شدند.

مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری ادامه داد: بر اساس قانون ۸۵ درصد هزینه سیستم‌های نوین آبیاری به صورت یارانه بلاعوض در اختیار بهره برداران قرار می‌گیرد که امسال شرایط کشور به گونه‌ای بوده که تا کنون به هیچ طرح اعتباری کمک نشده و همین امر منجر به دغدغه بهره برداران شده است که امیدواریم به زودی اعتبار تخصیص داده شود تا نگرانی‌ها مرتفع شود.

عباسی بیان کرد: برای تجهیز اراضی و باغات به سامانه‌های نوین آبیاری برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت طراحی شده که در قالب برنامه هفتم قرار است در صورت تامین اعتبار سامانه‌های نوین در یک میلیون هکتار اراضی اجرا شود. همچنین برنامه بلندمدت ۱۰ تا ۱۵ ساله تدوین کرده‌ایم که در صورت تامین اعتبار در باقی مانده اراضی قابلیت اجرا وجود دارد.

وی با بیان اینکه هزینه اجرای سیستم‌های نوین آبیاری با یکدیگر متفاوت است، افزود: تاکنون بیش از ۹۹ درصد لوازم و تجهیزات سیستم‌های نوین آبیاری بومی هستند که بر این اساس نه تنها در لوازم و سامانه‌های نوین به خارج وابسته نیستیم بلکه به کشورهای همسایه و حتی آفریقا صادر شده است و در خصوص سیستم‌های نوین آبیاری بیشتر به اعتبار ریالی نیاز داریم.

با توجه به اقلیم گرم و خشک کشور، متوسط بارندگی‌های سالانه ۲۲۰ تا ۲۵۰ میلی متر است، در حالی که برخی کشورها  به بالای ۷۰۰ میلی متر می‌رسد. بر این اساس توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در مدیریت بهینه آب و جلوگیری از هدررفت آب در بخش کشاورزی تاثیر بسزایی دارد.

خودکفایی محصولات کشاورزی در گرو بهره وری و استفاده بهینه آب

بسیاری از کارشناسان بخش کشاورزی اذعان می‌کنند که آبیاری موضعی، ۳۰ تا ۴۰ درصد در کاهش مصرف آب و ۴۰ تا ۵۰ درصد در ارتقای بهره وری موثر است که این موضوع اهمیت استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری برای به حداقل رساندن میزان مصرف آب را بیش از پیش نشان می‌دهد.

در همین رابطه قاسم پیشه ور رئیس اتاق اصناف کشاورزی گفت: بنابر قانون، دولت ۸۵ درصد هزینه سیستم‌های نوین آبیاری را باید بلاعوض پرداخت کند که متاسفانه دولت به کندی حمایت می‌کند. اگر آب و مدیریت آب اهمیت دارد، قبل از آنکه به نقطه بحرانی برسیم باید اقدامات پیشگیرانه انجام شود که بر همین اساس ۱۵ درصد آورده برای کشاورز رقم بالایی است.

پیشه ور ادامه داد: دولت‌ها در دنیا برای مدیریت بهینه آب، ۱۰۰ درصد هزینه سیستم‌های نوین آبیاری را یارانه می‌دهند که اگر در کشور ما هم این اتفاق نیفتد، کشت صورت نمی‌گیرد یا کشت در هکتار نسبت به استاندارد جهانی کمتر است که در نتیجه این امر منجر به ورود دلالان و واردات محصول از خارج می‌شود.

رئیس اتاق اصناف کشاورزی با بیان اینکه خودکفایی و امنیت غذایی با حمایت دولت عملیاتی می‌شود، اظهار کرد: بر این اساس دولت باید اقدامات پیشگیرانه انجام دهد چراکه برای جلوگیری از کشت صیفی در فضای باز و انتقال به فضای بسته مطابق با روش استاندارد اعلامی وزارت جهاد برای هر هکتار حداقل ۲۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که این میزان اعتبار در توان کشاورزان نیست.  با انتقال کشت از فضای باز به محیط گلخانه ضمن مدیریت منابع آب، سطح فضای باز در اختیار کشت گندم قرار می‌گیرد.

پیشه ور گفت: با توجه به شرایط جوی و محدودیت منابع آبی در دنیا به ویژه ایران و حوادث غیرمترقبه همچون سیل و خشکسالی، ریسک بخش کشاورزی بالاست. دولت در بحث توسعه سیستم‌های نوین آبیاری باید مشارکت بیشتری داشته باشد تا با حداکثر تولید جلوی واردات گرفته شود.

با توجه به بحران منابع آبی و برداشت بیش از حد از چاه‌های غیرمجاز و سفره‌های زیرزمینی، بخش کشاورزی با مشکلات و چالش‌های فراوانی روبه‌رو است، اما به هر حال بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده امنیت غذایی باید مورد توجه بیشتر مسئولان قرار گیرد تا با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری و کشاورزی هوشمند، بهره وری آب در واحد سطح افزایش یابد.