معرفی کتاب؛
«غریب قریب» روایت داستانی تاریخ است
کتاب «غریب قریب» یکی از آثار فاخر در حوزه معصومان است و در یک سیر تاریخی، جریان ساخت بارگاه امام رضا (ع) را تا دوره قاجار بیان می‌کند.
نشست نقد و بررسی کتاب «غریب قریب» اثر سعید تشکری، با همکاری انتشارات آستان قدس رضوی (به‌نشر) و با حضور سعید طاووسی مسرور و آمنه پازکی در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
آمنه پازکی در این نشست با اشاره به اینکه کتاب «غریب قریب» یکی از آثار فاخر در حوزه معصومان است، بیان کرد: این کتاب در یک سیر تاریخی، جریان ساخت بارگاه امام رضا (ع) را تا دوره قاجار بیان می‌کند. کتاب «غریب قریب» ترکیبی از داستان، متن ادبی و مستند تاریخی است.
وی افزود: زاویه دید این کتاب شناور است و نویسنده به یک زاویه دید خاص محدود نشده و ترکیبی از زوایای دید مختلف اعم از اول شخص و دوم شخص تا دانای کل را در موقعیت‌های مقتضی به‌کار برده است. از آنجا که شأن موضوعی کتاب می‌طلبید از لحن عامیانه استفاده نشود، لذا لحن داستان تلفیقی از لحن تشریفاتی و لحن رسمی است. نویسنده تلاش کرده در ساحت مقدسی که کتاب را به نگارش درآورده، رعایت ادب را مدنظر داشته باشد و حتی در زمینه شخصیت‌های منفی و منفور هم کلمه‌ای زشت در این کتاب نمی‌بینیم.
این داستان‌نویس در بخش دیگری از سخنانش گفت: روایت‌های عاشقانه ملیحی در این داستان به‌کار رفته که الگوی بسیار خوبی برای نوقلمان است. ارتباط عاطفی خواهر و برادری در دوره چنگیزیان و یا حس مثبت و عاشقانه گوهرشاد خاتون و همسرش، نمونه‌هایی از عاشقانه‌های جذاب این کتاب است.
پازکی در پایان بیان کرد: وقتی به تاریخ می‌پردازیم، نمی‌توانیم خیلی مختصر از آن بگذریم، زیرا در این صورت قطعا حوادثی از دستمان درخواهد رفت و لازم است به برخی موارد بیشتر پرداخته شود تا ذهن خواننده نسبت به موضوع و سیر داستان روشن‌تر شود. با وجود اینکه کتاب سیر تاریخی دارد و همه ما نتیجه و پایان آن را می‌دانیم، اما خط تألیف زیبایی در داستان دیده می‌شود. خواندن این تاریخ نشان می‌دهد که دست قدرتمندی فراتر از امور مادی و معمول دنیوی، پشت این بارگاه ملکوتی است. این بارگاه باید بماند تا الگو شود.
تحولات حرم رضوی قابلیت‌های بسیاری برای مستندسازی دارد
سعید طاووسی مسرور نیز در این نشست با اشاره به این موضوع که تاکنون کمتر به تاریخ حرم رضوی پرداخته شده، گفت: حرم مطهر رضوی، یک گنجینه و میراث و به بیان مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) یک موزه زنده است و لذا کتاب «غریب قریب» از این حیث دارای ارزش مضاعفی است.
وی ادامه داد: جان‌مایه و درون‌مایه کتاب تاریخی است. بسیاری از اسامی مانند گوهرشاد، علیرضا عباسی و عبدالرزاق طوسی شخصیت‌های واقعی هستند. مولف این کتاب به تاریخ و سیر تاریخی وفادار بوده و ترتیب مطالب و حوادث کاملا تاریخی است. فضای حرم رضوی در دوره‌های مختلف همیشه آرام نبوده که تخریب حرم توسط سبکتکین یا شرایط سخت دوره غزنویان از آن‌جمله است. این و فراز و نشیب‌ها به‌خوبی در کتاب نشان داده شده است. این کتاب در واقع، روایت داستانی تاریخ است. نویسنده در این اثر، سطر‌هایی از تاریخ را که مورخان ننوشته‌اند، با خیالش پر کرده است.
این مدرس و پژوهشگر تاریخ بیان کرد: یکی از مواردی که می‌توانست بر غنای این اثر بیافزاید، آوردن پی‌نوشت است، چراکه میزان وفاداری نویسنده به تاریخ زیاد بوده و به شخصیت‌های متعدد تاریخی نیز اشاره شده است. استفاده از پی‌نوشت می‌توانست بر ارزش کار افزوده و هدف نویسنده را روشن‌تر کند. هدف نویسنده از نگارش این اثر، گره زدن دل‌ها با حرم رضوی و بیان تاریخ و هویت ایرانی است. به‌نظرم از لحاظ ویراستاری هم مشکل خاصی در کتاب وجود ندارد و متن کتاب روان و خوب است. حتی معتقدم مردم عادی هم می‌توانند با متن آن ارتباط برقرار کنند، البته شاید کثرت اسامی شخصیت‌ها اینطور تداعی کند که با یک متن تاریخی روبه‌رو هستیم.
طاووسی در بخش دیگری ازسخنانش درباره برخی ویژگی‌های متن این کتاب گفت: سعید تشکری رمانی نوشته که شخصیت محوری و اصلی آن یک مکان است نه افراد. استفاده از زوایای دید مختلف نیز متن را جذاب و خواندنی کرده است. یک نکته درباره این اثر، روایت بخش‌هایی از داستان از زبان امام معصوم است. به این جهت که این بخش کوتاه بوده و قلم نویسنده نیز عفیف است، لذا این کار منعی ندارد. مولف سعی کرده در این بخش بیشتر به مسیر امام و یا مشهورات مانند حدیث «سلسلة الذهب» بپردازد. متن به‌گونه‌ای نیست که نگران باشیم به ساحت حضرت، جسارت و تعدی صورت گرفته باشد.
وی با اشاره به اهمیت پراختن به حکومت‌های محلی و برخی حوادث کمتر شناخته شده تاریخی، افزود: در تورق کتاب متوجه می‌شویم که حجم مطالب مرتبط با دوره‌هایی که توجه بیشتری به حرم رضوی داشتند، بیشتر است که ازجمله آن‌ها می‌توان به دوره تیموریان اشاره کرد که ابنیه‌ای مانند مسجد گوهرشاد در این دوره ساخته شد و یا مثلا الغ‌بیک به بارگاه امام رضا (ع) ارادت داشته و بار‌ها به زیارت آمده است. البته جا داشت که حجم مطالب دوره صفویان بیشتر و پررنگ‌تر می‌شد، چراکه صفویان توجه خاصی به حرم رضوی داشتندو حتی برای آن جنگیدند.
این منتقد عنوان کرد: یکی از مشکلاتی که در کشور ما در زمینه پرداختن به تاریخ وجود دارد، نگاه خطی است که در این کتاب هم دیده می‌شود. در خط تاریخی معمول، بخش‌هایی از تاریخ ایران حذف و یا کمتر دیده می‌شوند. در تاریخ ایران، تعداد زیادی دولت‌های محلی مانند آل مظفر، آل زیار و یا علویان طبرستان داریم که در بیان سیر تاریخی کمتر اشاره‌ای به آن‌ها می‌شود. یا حتی از سربداران که در خراسان بودند نیز کمتر نامی برده می‌شود. این موضوع به دلیل همان نگاه خطی به تاریخ است که بیشتر سلسله‌های بزرگ دیده می‌شوند. سربداران در همان دوره حکومت خود، قبر هارون‌الرشید را به‌طور کلی از کنار مرقد مطهر امام رضا (ع) برداشتند.
طاووسی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه مجموعه آستان قدس در زمینه مستندسازی موضوع حرم مطهر رضوی (ع) کار‌های بیشتری می‌تواند انجام دهد، گفت: تحولاتی که در بستر تاریخ در حرم مطهر روی داده، قابلیت‌های بسیاری برای مستندسازی و تولید اثر دارد. یک پیشنهاد این است که اثری در ارتباط با زیارت زائران مشهور حرم رضوی تولید شود.
این مدرس و پژوهشگر تاریخ در پایان بیان کرد: سعید تشکری در آثارش علاقه خاصی به عشق داشت که نمونه آن کتاب «مفتون و فیروزه» است. ولی در کتاب «غریب قریب» او واقف است که در ساحت امام معصوم، قلم زدن باید هوشمندانه و عفیفانه باشد. او در این اثر در حد لزوم ازعنصر عشق بهره برده است، اما حواسش بوده که چگونه از عشق بنویسد. امیدوارم این کتاب بیشتر دیده و خوانده شود و حتی می‌توان از این اثر در کلاس‌های داستان‌نویسی برای الگوگیری نویسندگان به‌ویژه نویسندگان جوان استفاده کرد.
