شیوه‌های عزاداری از دیدگاه اهل بیت (ع) درکتاب سلوک ماتم

«سلوک ماتم» درباره شیوه‌های سوگواری از دیدگاه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به قلم سیدمسعود عمرانی است. مجالس سوگواری در رثای اهل‌بیت (ع) یکی از مظاهر تعظیم شعایر الهی و یکی از نماد‌های حیات مذهبی و معنوی علاقه‌مندان به اهل‌بیت (ع) عصمت بوده و در بیداری و آگاهی مردم و نشر فرهنگ اسلامی و حقایق دینی در جامعه تأثیر بسزایی داشته است.

این سنت نیکو ریشه‌های روایی و تاریخی دراز و کهن دارد و به زمان حضور معصومان (ع) و اهتمام آن بزرگواران به برگزاری مجالس عزای خود، به‌ویژه حضرت سیدالشهدا (ع) بازمی‌گردد.

در این اثر، سعی محقق بر آن است که ابتدا شیوه‌های سوگواری اهل‌بیت (ع) را با استناد به روایات معصومان (ع) و باتوجه‌به سیره و تقریر و کلام آنان به‌عنوان یکی از منابع مهم و درخور استناد شیعه استخراج کند؛ سپس باتوجه‌به ملاک‌های کلی اهل‌بیت (ع) در تشخیص و ارزیابی شیوه‌های صحیح یا سقیمِ سوگواری، عزاداری‌های مُدرن و مرسوم را واکاود.

بریده‌هایی از کتاب 

فِی اللَّهِ عَزَاءٌ مِنْ کلِّ مُصِیبَةٍ؛ ذکر خدا، سبب تسلّای هر بلاست. 

(عاشورا)، روزی که مثل هیچ روز دیگر نیست 

و، اما دخترت، مظلوم واقع می‌شود، حقی را که سزاوار اوست غصب می‌کنند، او را می‌زنند درحالی‌که باردار است، به حریم و منزلش بدون اذن وی داخل می‌شوند و افراد پست، او را رنجور می‌کنند و وی مانع و دافعی نمی‌یابد و به‌دنبال ضرب و کتکی که می‌خورد، حملش سقط می‌شود و به‌علت آن فوت و رحلت می‌کند.

گرچه اشک را گونه‌های فراوان است، اشک‌هایی که در خوف و شوق و رجا و محبت و درد و... گونه‌ها را می‌نوازند، اشک بر اهل بیت چیزی دیگر است و تأثیر و ره‌آورد‌هایی دیگر دارد 

حضرت امیر مؤمنان (ع) در خطبه‌ای می‌فرماید:

«وَ لَا مُصِیبَةٌ عَظُمَتْ وَ لَا رَزِیةٌ جَلَّتْ کالْمُصِیبَةِ بِرَسُولِ اللَّه (ص)»؛ مصیبتی عظیم‌تر و رزیه‌ای بزرگ‌تر از مصیبت وفات رسول خدا (ص) نبود. 

«صَبِّرْ نَفْسَک عِنْدَ کلِّ بَلِیةٍ فِی وَلَدٍ أَوْ مَالٍ أَوْ رَزِیة»؛ خود را در هر بلایی درمورد فرزند و مال یا هر مصیبتی شکیبا دار. 

واژهٔ سوگواری عربی نیست؛ بلکه واژه‌ای است فارسی و آیینی که نشان‌دهندهٔ مراسم ویژه‌ای است که در مواقعی خاص، اقوام و ملل گوناگون انجام می‌دهند. سوگ در لغت‌نامه‌های فارسی به‌معنای «صبر، مصیبت، غم، ماتم و اندوه» است. سوگواری در مفهوم کلی به‌معنای غم‌خواری، مصیبت‌زدگی و ماتم‌داری است و به شخصی که به‌مناسبت درگذشت یکی از عزیزان خود اندوهگین باشد و مراسم عزا برپا کند، سوگوار می‌گویند.

در جنگ احد، شهادت مجاهدان فداکار به‌ویژه شهادت حضرت حمزه (ع) برای مسلمانان و پیامبر (ص) بسیار سخت بود؛ به‌طوری که وقتی رسول اکرم (ص) پس از بازگشت به مدینه از کنار خانهٔ انصار می‌گذشتند، صدای نوحه و گریهٔ زنان انصار را که بر شهدای خود می‌گریستند شنیدند (فسمع بکاء النوائح)، چشمان مبارکشان پر از اشک شد. آنگاه فرمودند: «عمویم حمزه گریه‌کننده ندارد.»

در زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) می‌خوانیم: «وَ أُقِیمَتْ عَلَیک الْمَأْتَمُ فِی أَعْلَی عِلِّیین»؛ برای تو [امام‌حسین (ع)]در ملکوت اعلا ماتم‌ها برگزار شد.