خشکسالی تمام عیار و بحران آب در سیستان

سیستان روزگاری "انبار غله ایران" محسوب می‌شد و انعکاس رنگ آسمان در زلال آب دریاچه هامونش زیبایی منحصر به فردی به آن بخشیده بود؛ همان منطقه‌ای که محال است جولان ماهی‌ها، توتن‌سواری، شنا و صید و صیادی از ذهن قدیمی‌تر‌های آن پاک شود.

سال‌هاست، اما تنها پهنه خشک تالاب بین‌المللی هامون، قایق‌های رنگ و رو رفته و خاک گرفته، طوفان و گرد و خاک و سرفه‌های مداوم ناشی از ریزگرد‌ها در آن نمایان است و دیگر خبری از سرزندگی دریاچه بزرگ شرق نیست؛ وضعیتی که دلیل آن خشکسالی و مسدود شدن راه‌های ورود آب در هیرمند است.

همان حق‌آبه حداقلی هم که سال ۱۳۵۱ در زمان پهلوی دوم و از ترس افزایش نفوذ کمونیسم در افغانستان قراردادش میان ایران و افغانستان امضا و قرار شد سالانه حدود ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب از آن کشور وارد منطقه سیستان شود، حالا تقریباً به صفر رسیده است؛ تفاهم‌نامه‌ای ۵۰ ساله که طرف افغانستانی از اوایل دهه ۷۰ به بعد به آن پایبند نشد و سال‌هاست ذخایر "چاه‌نیمه‌ها" تنها منبع تامین آب مردم منطقه است و طی این مدت چاره‌ای دیگر از سوی دولت‌های گذشته برای روز‌های کم‌آبی منطقه اندیشیده نشد.

بهره‌برداری "کمال‌خان" آغاز خشکسالی تمام عیار سیستان

دولت سیزدهم، اما با نگاهی ویژه به دنبال روش‌هایی برای تامین آب در منطقه و رفع مشکل بزرگ مردم این دیار است، پیگیری‌هایی که امیدواری‌هایی را در دل مردم ایجاد کرده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان سیستان و بلوچستان گفت: سیستان جلگه‌ای است در شمال استان که در گذشته از رودخانه هیرمند سیراب می‌شد و به عنوان یک قطب کشاورزی در تولید محصولات باغی، جالیزی، غلات و همچنین دامپروری مطرح بود، اما با شروع خشکسالی که از دهه ۷۰ در منطقه اتفاق افتاد به مرور همه منابع آبی آن از بین رفت و فقط چاه‌نیمه‌ها به عنوان ذخیره آبی پایدار برای شرب مورد استفاده قرار می‌گرفت.

علیرضا قاسمی با تاکید بر اینکه طی چند دهه اخیر از آنجا که هیرمند آوردی نداشت ذخیره‌های "چاه نیمه" برای شرب و حتى تامین بخشی از آب کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اضافه کرد: اوج خشکسالی سیستان و عدم تحقق حق‌آبه و ورود آب به سیستان با بهره‌برداری بند "کمال‌خان" در افغانستان شروع شد.

وی ادامه داد: با وجود وابستگی به چاه‌نیمه‌ها و هیرمند، طی چند دهه اخیر برای ایجاد منابع آبی دیگر به منظور تامین آب شرب چاره‌اندیشی نشد و همه ذهن‌ها به برداشت آب از چاه نیمه‌ها معطوف بود، بنابراین برای تامین آب شرب شهری و روستایی از چاه‌نیمه‌ها، دو واحد تصفیه‌خانه و خطوط انتقال و مخازن ذخیره احداث شد.

سال ۱۴۰۱ آغاز بحران آبی در سیستان

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان با بیان اینکه در حال حاضر از طریق ۴۵۰۰ کیلومتر خطوط انتقال و شبکه توزیع، انتقال آب برای شهر‌ها و روستا‌ها به میزان ۱۷۰۰ لیتر در ثانیه توزیع می‌شود، ادامه داد: از این میزان ۱۰۶۰ لیتر برای روستا‌ها و تعدادی از شهر‌ها از طریق طرح روستایی و ۶۴۰ لیتر برای شهر‌های زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز از طریق طرح آبرسانی شهری منتقل می‌شود.

قاسمی گفت: با وجود مشکل در تأمین آب، اما انتقال و توزیع در شرایط کنونی با همه امکانات و تجهیزات موجود و از طریق زیرساخت‌های آبرسانی بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای صورت می‌گیرد.

وی اضافه کرد: از سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ که تامین آب سیستان با خطر جدی مواجه شد، استفاده از ذخایر موجود در اولویت قرار گرفت، به نحوی که آب توسط قرارگاه سازندگی سپاه از چاه نیمه‌های ۴ و ۲ به ۳ و ۱ منتقل شد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان ادامه داد: از نیمه سال ۱۴۰۱ موضوع استفاده از منابع جایگزین برای سیستان مصوب شد، هر چند در این میان چاه‌های ژرف به عنوان طرح‌های مطالعاتی روند خود را طی می‌کرد.

تلاش برای بهره‌برداری از منابع آبی زیرزمینی قابل اتکا

قاسمی خاطرنشان کرد: استفاده از منابع آبی غرب سیستان در سفر اعضای کمیسیون عمرانی مجلس به سیستان توسط مدیرعامل شرکت مهندسی آبفای کشور بر اساس مطالعات و مستندات ارائه شده مطرح و در آذرماه سال گذشته طرح اضطراری سیستان با استفاده از منابع آبی "هامون صابری" در فاز یک و استفاده از منابع آبی دشت‌های "شیله و بندان" و منابع زیرزمینی جنوب شرق سیستان (در فاز ۲) مصوب شد.

وی تصریح کرد: متاسفانه اتکا به استفاده از آب‌های سطحی در سیستان که از خارج کشور تامین می‌شود به حداقل رسید به نحوی که هیچ آوردی از هامون صابری و "فراه‌رود" وارد ایران نشد، اما وجود منابع آبی زیرزمینی قابل اتکا به دشت شیله می‌تواند بخش اعظمی از کمبود آب را جبران کند؛ منابعی که به همت کارشناسان منابع آب این شرکت شناسایی شده و هم‌اکنون چاه‌های دستگاهی با عمق متوسط در حال حفاری است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود با حفر حداقل ۳۰ حلقه چاه در این دشت که امکان توسعه نیز دارد و تکمیل خط دوم انتقال آب چاه‌نیمه به زاهدان، بتوان آب را به سیستان منتقل کرد به نحوی که با خطوط موجود و خط دوم انتقال به چاه نیمه ۳ انجام و از آنجا با خطوط انتقال موجود تامین آب کل سیستان صورت خواهد گرفت.

آب شرب سیستان تامین می‌شود

قاسمی گفت: با فرض برداشت ۳۰ لیتر بر ثانیه آب از هر حلقه چاه و ۸۰ درصد شیرین‌سازی، امکان انتقال یک مترمکعب برای شرب سیستان فراهم می‌شود که ۶۰ درصد نیاز آبی سیستان در پیک مصرف را تامین خواهد کرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان گفت: با برداشت آب از طریق چاه‌هایی که توسط شرکت سهامی آب منطقه‌ای در جنوب شرق دشت سیستان در حال حفر و تجهیز است و همچنین برداشت و انتقال آب از منطقه بندان، آب شرب سیستان در شرایط فعلی از منابع آب زیرزمینی تامین خواهد شد.

منبع: تسنیم