شعر فرید تقویت‌کننده قوای درونی جبهه فرهنگی انقلاب است
نشست نقد و بررسی کتاب «شناخت‌نامه فرید» در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
علی رمضانی، در این نشست درباره پروسه چاپ کتاب «شناخت‌نامه فرید»، گفت: مدت‌ها ایده برگزاری برنامه‌ای برای بزرگداشت استاد فرید را در ذهن داشتیم و چندین ایده نیز از سوی همکاران ما مطرح و تدابیری در زمینه اعطای درجه هنری و تدوین اثر اندیشیده شد. نیتی که در مجموعه ما شکل گرفت، آنجا برایمان شیرین شد که استاد فرید در مراسم بزرگداشت خود گفت: نطق من باز شد و دوباره به فضای شعر گفتن بازمی‌گردم. این آیین بزرگداشت که همزمان با اختتامیه هفدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر صورت گرفت، مهمترین اتفاقی بود که در مدت مسئولیت من در خانه کتاب و ادبیات ایران در زمینه شعر رخ داد.
وی ادامه داد: ما این ذهنیت را داشتیم که با برگزاری بزرگداشت استاد کارمان تمام نمی‌شود و با همین نیت در این جلسه در خدمت دکتر کاظم رستمی، نویسنده کتاب هستیم.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین بیان کرد: ذکر شعر فرید، ذکر شعر انقلاب و بزرگداشت شعر انقلاب و بزرگداشت شاعران انقلاب است. امروز در این جلسه درباره اشعار شورانگیز استاد فرید که به‌نظرم تقویت‌کننده قوای درونی کل جبهه انقلاب است، حرف می‌زنیم. اشعار ایشان یکتا و فرید است. ما کارمان با استاد فرید و دیگر شاعران انقلاب اسلامی تمام نشده و به‌طور مستمر برنامه‌ها و جلسات بحث و بررسی خواهیم داشت.
رمضانی در پایان گفت: رویداد مهمی که باید شکل بگیرد، استفاده عملی از فرایندی است که استاد فرید را شکل داده است. این استفاده عملی، آموزش است. در سال ۱۴۰۲ با حضور استاد فرید و استادانی که در این کتاب مطالبی نوشته‌اند، برای آموزش شاعران جوان برنامه‌هایی خواهیم داشت.
درهم‌آمیختگی فرم و محتوا از ویژگی‌های شعر فرید است
جواد محقق در این نشست گفت: فرید از شاعرانی است که از همان ابتدا که اسمش بر سر زبان‌ها افتاد، مخاطبان ویژه‌ای پیدا کرد. ایران، کشور شعر و ادبیات است که در هر دوره‌ای شاعران از قشر‌های مختلف و در قالب‌های گوناگون شعر گفته‌اند و بسیاری از این شعر‌ها از جنبه‌های مختلف شباهت‌هایی با یکدیگر دارند. به‌ویژه برخی شاعران پس از حضور در انجمن‌های ادبی، برخی الفاظ و حتی قالب‌های شعری‌شان به دیگر شاعران شباهت پیدا کرده است. در کتاب‌های شعر شاعران نیز این مسأله مصداق دارد و فضا‌ها و زبان‌های متفاوت و نویی پدید نیامده است. ولی فرید از همان اولین شعرهایش، در سرودن شعر زبانی ویژه و متفاوت با دیگر شاعران انقلاب داشت.
وی با اشاره به اینکه درهم‌آمیختگی فرم و محتوا از ویژگی‌های شعر فرید است، افزود: یکی از ویژگی‌های زبان شعر فرید این بود که تلاش نمی‌کرد از واژگان ویژه استفاده کند یا سبک نگارش و گویش خاصی داشته باشد. از همان کلمات معمول در جامعه استفاده می‌کرد، ولی محصول آن با شعری که دیگران می‌سرودند، متفاوت بود. شعرش طراوتی داشت که درهم‌آمیختگی آن با محتوای موردنظر شاعر، جنس خاصی به شعر می‌داد. گاهی شعر بزرگان اندیشه‌محور است و محتوای مطلوبی دارد، ولی در شکل و فرم طراوتی احساس نمی‌شود و در واقع بین فرم و محتوا هماهنگی وجود ندارد. ولی فرید شاعری فطری است که با همان زبان شعر‌های کلاسیک و درآمیختن آن‌ها با الفاظ جدید، ترکیبی خلق می‌کند که مطلقا احساس زدگی به انسان دست نمی‌دهد. درعین‌حال شعرهایش خنثی نیست، بلکه دغدغه‌مندی در آن‌ها احساس می‌شود.
این نویسنده و شاعر در بخش دیگری از سخنانش، درباره ویژگی‌های ساختاری کتاب «شناخت‌نامه فرید» گفت: کتاب از نظر کتاب‌سازی و فنی، ویژگی‌های خوبی دارد. اما باید به این نکته توجه داشت که شناخت‌نامه‌ها با توجه به اسمشان باید شناختی از افراد گوینده و همچنین کسی که درباره او صحبت می‌شود، به مخاطب بدهد. ولی با خواندن فهرست این کتاب، متوجه نمی‌شویم چه کسانی درباره فرید نوشته‌اند. اسم نویسندگان مطالب حتما باید جلوی عنوان مطلب در فهرست درج شود. نکته دیر اینکه، فهرست‌بندی کتاب منظم نیست و همه‌گونه مطالب بدون ترتیب و تفکیک الفبایی، موضوعی و... پشت‌سرهم آمده است. این موارد حتما باید در چاپ بعدی بازبینی و اصلاح شوند.
در معرفی قله‌های شعر انقلاب، کوتاهی کرده‌ایم
رضا اسماعیلی؛ از شاعران شناخته شده کشور و دبیر هفدهمین جشنواره شعر فجر نیز در این نشست با اشاره به اینکه خانه کتاب و ادبیات ایران در زمینه معرفی شاعران انقلاب گام‌های بلندی برداشته و نشست‌های تخصصی برگزار کرده است، گفت: حسرتی که بر دل شاعران انقلاب و به‌طور کلی ادبیات انقلاب مانده این است که ما در معرفی قله‌های شعر انقلاب، کوتاهی کرده‌ایم. از امثال سلمان هراتی، قیصر امین‌پور و سید حسن حسینی، حتی یک فیلم یا فایل باکیفیت و درخور به ندرت پیدا می‌شود. در حوزه مستندسازی درباره شاعران به‌ویژه شاعران نسل اول انقلاب، کوتاهی کرده‌ایم. از طریق برگزاری برنامه‌ها یا انتشار یادنامه‌ها و شناخت‌نامه‌ها باید تلاش کنیم که چهره‌های موثر ادبیات انقلاب را به ایرانیان و جهان معرفی کنیم و گردوغبار مظلومیت را از چهره شعر انقلاب اسلامی پاک کنیم.
وی ادامه داد: در شناخت‌نامه علاوه بر درج پژوهش‌ها، مقالات و یادداشت‌ها درباره شاعر، باید در قالب مصاحبه، فراز و نشیب‌های زندگی شاعر را از زبان خودش بیان کنیم که بسیار ارزشمند است. تا زمانی که مفاخر در قید حیات هستند باید به سراغ آن‌ها برویم و زندگی‌شان را از زبان خودشان، روایت کنیم. چاپ شناخت‌نامه‌ها به علاقه‌مندان حوزه ادبیات کمک می‌کند به ابعاد پنهان‌مانده شخصیت شاعر پی ببرند.
اسماعیلی اضافه کرد: «شناخت‌نامه فرید» علاوه بر مقدمه مولف، مزین به مقدمه‌ای به قلم محمدرضا سنگری یکی از شاعران ارزشمند انقلاب اسلامی است. در مقدمه مولف، یک نکته قابل تامل وجود دارد مبنی بر اینکه این شناخت‌نامه در یک ظرف زمانی ۱۰ ساله تدوین و چاپ شده است. باید تلاش کنیم با رفع موانع و مشکلات موجود، نویسنده و پژوهشگر با فراغ بال به تولید اثر بپردازد و آثار در بازه زمانی کوتاه‌تری به نتیجه برسند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به محتوای کتاب «شناخت‌نامه فرید» گفت: این کتاب دارای ۲۰ مقاله از شاعران و پژوهشگران مختلف است که درنوشته‌هایشان از زوایای مختلف به شخصیت و شعر استاد پرداخته‌اند. نویسندگان سعی کرده‌اند که مقالاتشان حرف‌های نو و متفاوت از نکات پیشتر گفته شده، داشته باشد. همچنین گزارشی از برنامه «شب شاعر» ویژه بزرگداشت استاد فرید که به همت موسسه موج برگزار شده نیز در این کتاب آمده است. گزیده‌ای از مجموعه اشعار فرید و اشاره‌ای به برخی پایان‌نامه‌هایی که با این محوریت نوشته شده‌اند نیز گوشه‌هایی دیگر از محتوای این کتاب را تشکیل می‌دهد. البته این کتاب شاید حلقه‌های مفقوده‌ای نیز داشته باشد. یکی از مواردی که در بیشتر شناخت‌نامه‌ها جای آن خالی است، «مهر سروده‌ها» یا «اخوانیه‌ها» است. اخوانیه‌ها، بخشی از تاریخ ادبیات معاصر ما را تشکیل می‌دهند و بسیاری از حرف‌های ناگفته در همین اخوانیه‌هاست.
اسماعیلی در بخش دیگری از سخنان خود به یک حلقه مفقوده مهم در ادبیات انقلاب اشاره کرد و ادامه داد: یکی از مواردی که در حوزه ادبیات انقلاب به آن بی‌توجهی کرده‌ایم، تعامل شاعران انقلاب با مجامع دانشجویی و دانشگاهی است. باید تلاش کنیم ادبیات انقلاب به دانشگاه‌ها راه پیدا کند. در این زمینه کار‌هایی انجام شده، ولی به‌صورت جدی به این حوزه ورود نکرده‌ایم. یکی از راه‌های تقویت این تعامل، توجه به پایان‌نامه‌های دانشجویی است.
این شاعر درباره ویژگی‌های شخصیتی و شعر قادر طهماسبی (فرید) نیز گفت: فرید یکی از شاعران صاحب سبک است که شعرش در کارنامه ادبیات انقلاب، تشخص دارد. شعر فرید باید از جنبه شعر اعتراضی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. او از شاعران دغدغه‌مندی است که فراز و نشیب‌های تاریخ انقلاب را در شعرش انعکاس داده است. هم در کار‌های کلاسیک و هم در قالب‌های نو اشعار قادر طهماسبی، این دغدغه‌ها دیده می‌شود.
اسماعیلی افزود: فرید در چند حوزه چهره شاخص‌تری دارد. اشعار عاشورایی و مهدوی او زبانزد است که از سوی مردم، قشر‌های مختلف و حتی مداحان مورد استقبال قرار گرفته است. بسیاری از این اشعار برای همه شناخته شده‌اند. ازجمله این بیت معروف عاشورایی:
«سر نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود»
دغدغه‌های انقلابی و یا دغدغه‌های وی در حوزه ایثار و شهادت نیز در اشعار به زیبایی منعکس شده است. همچون این بیت:
«از این مبارزه بی‌فتح برنمی‌گردیم مگر که مرکب ما بی‌سوار برگردد»
از کار‌های فرید در زمینه شعر علوی نیز می‌توان به این بیت اشاره کرد:
«کعبه از شوق ولای او گریبان چاک کرد هست یعنی کعبه هم از سینه‌چاکان علی»
در حوزه آسیب‌شناسی دین نیز استاد دغدغه‌های ارزشمندی دارد:
«زهد خشک دیو می‌کند فرشته را درد عشق دیو را فرشته می‌کند»
وی در بخش پایانی سخنانش بیان کرد: استاد فرید از شاعرانی است که در خلوت شاعری خود دنیایی دارد. وارستگی و عزت‌نفس او کم‌نظیر است.
ادبیات انقلاب و بزرگان آن در فضای دانشگاهی مهجور هستند
کاظم رستمی؛ مولف کتاب «شناخت‌نامه فرید» نیز در این برنامه با اشاره به تاخیر ۱۰ ساله در انتشار این کتاب، گفت: ویراست اولیه کتاب را سال ۱۳۹۲ و ویراست نهایی کار را در سال ۱۳۹۳ به ناشرتحویل دادم، ولی از دلایل تاخیر در چاپ آن اطلاعی ندارم. اکنون پس از نزدیک به ۱۰، کتاب به همت خانه کتاب و ادبیات ایران این اثر به چاپ رسید، در غیراینصورت شاید بازهم باید در صف انتظار می‌ماند.
وی افزود: حضور و بروز ادبیات انقلاب در دانشگاه‌ها، سال‌هاست که دغدغه بسیاری از اهالی این حوزه است. فضای آکادمیک، قواعد خاص خود را دارد، از سوی دیگر سرزمین ادبیات ذوقی مانند ادبیات انقلاب، تابع قواعدی است. اگر بخواهیم این ادبیات وارد فضای دانشگاهی شود، باید از راه آکادمیک باشد. ابتدا نیز استادان دانشگاه با چهره‌های ادبیات انقلاب آشنا شوند. با وجود تلاش‌هایی که صورت‌گرفته، ادبیات انقلاب و بزرگان آن در فضای دانشگاهی مهجور هستند. جای چنین جلساتی در فضا‌های دانشگاهی خالی است. اگر می‌خواهیم ادبیات انقلاب وارد فضای دانشگاه شود، باید قوی‌تر کار کنیم. ما نیاز به متن علمی داریم.
این نویسنده و پژوهشگر در ادامه سخنانش با اشاره به فرموده امام خمینی (ره) با این مضمون که «نگذارید پیشکسوتان جهاد و شهادت در کوچه پس‌کوچه‌های گمنامی گم شوند»، افزود: وقتی شعری در حوزه‌های اجتماعی، انقلابی یا اعتراضی نوشته می‌شود، این شعر در حقیقت خود انقلاب اسلامی است. یعنی تمایزی بین شعر و ادبیات انقلاب با خود انقلاب وجود ندارد.
