خمس بر چه کسانی واجب است و بر چه افرادی نه؟

خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند. روایات زیادی است که پرداخت خمس اثرات خوبی بر زندگی افراد می‌گذارد و عدم پرداخت آن نیز از برکات زندگی کم می‌کند.

برای آشنایی بیشتر با تأثیر و برکات خمس بر زندگی، گفت‌وگوی ما را با حجت الاسلام و المسلمین علی محمد باقی بخوانید:

آیا پرداخت خمس مال فقط برای مسلمانان است؟

یکی از واجبات و احکام دین که خیلی مورد سفارش واقع‌شده بحث پرداخت خمس و اساساً امور مالی است که به‌عهده انسان می‌باشد. ما می‌دانیم که در اسلام دین فقط یک دین فردی نیست؛ این نیست که انسان فقط بخواهد در ارتباط با خدا به نحو احسن این ارتباط را برقرار کند و ارتباط کامل داشته باشد، ولی در مقابلش در ارتباط با جامعه و در ارتباط با آن حقوقی که از دیگران برعهده اش است بخواهد بی‌تفاوت باشد. در حقیقت اسلام هم ارتباط با خدا و هم ارتباط با دیگران را سفارش کرده؛ البته این مختص به اسلام هم نیست یعنی همه ادیان و آموزه‌های الهی این مسئله در آن‌ها مطرح است در کلیسا آن خمسی که ما مطرح می‌کنیم آن‌ها به‌عنوان عشر می‌دانند یعنی هر فرد موظف است یک دهم از اموالش را در راه ترویج و تبلیغ دین خرج کند و به کلیسا بدهد.

چه روایات و منابعی برای پرداخت خمس وجود دارد؟

آیات متعددی از قرآن آمده که به این مسئله سفارش کرده و در بعضی از آیات به‌صراحت نام خمس آمده در آیه ۴۱ سوره انفال خداوند می‌فرماید: وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ((و (ای مؤمنان) بدانید که هرچه غنیمت و فایده برید خمس آن خاص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه سفر ماندگان (از خاندان او) است، اگر به خدا و به آنچه بر بنده خود (محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلم) در روز فرقان، روزی که دو سپاه (اسلام و کفر در جنگ بدر) روبرو شدند نازل کرده‌ایم ایمان آورده‌اید و خدا بر هر چیز تواناست.))

آیا خداوند به پرداخت خمس و زکات ما نیازی دارد؟

باید بدانیم که خدا به احدی بدهکار نیست به‌هیچ‌عنوان به هیچ کسی بدهکار نخواهد بوداگر ما مالی را برای خدا دادیم خدا می‌فرماید مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا چه کسی است که به خداوند قرض حسنه بدهد؟ پرداخت خمس دنیا و آخرت انسان را به زیبایی اداره خواهد کرد و آن‌ها را و انسان را از بهترین مواهب الهی بهره‌مند خواهد کرد.

خمس به چه کسانی واجب است?

برای هر کسی که درآمدی پیدا کند درآمدش مشمول خمس می‌باشد، یعنی انسانی که درآمد و کسب و کاری پیدا کرد وبه هر نحوی مالی وارد زندگی‌اش شود این مشمول خمس می‌شود؛ البته اصل در این است که انسان هر مالی که به دست آورد یک پنجم آن برای خودش نباشد و این مال مختص سادات فقیر و صحن مبارک امام زمان (عج) است. البته برای این‌که ما بامشکل مواجه نشویم نخواهیم زیاد خمس دهیم و خیلی از آن به ما بخشیده شده باشد، فرجه‌ای را در دین قرار داده‌اند و آن این است که به ما گفته‌اند این مالی که به دست آورده‌اید به‌عنوان مثال امروز اولین روز درآمد شماست این می‌شود سال خمسی و باید این تاریخ را مشخص کنیم برای سال خمسی و تا سال آینده هر مقدار که پول به دست آوردیداز جمله لباس، خورد و خوراک، خانه، وسایل منزل و هر چیزی که از جمله دارایی‌ها محسوب می‌شود وبه‌سال آینده رسیده اگر مال زیاد آورده بودید یک‌پنجم آن مال را در راه خداوند بدهید.

پرداخت خمس چه تاثیری در زندگی افراد دارد؟

کسانی که اهل خمس هستند زندگی بابرکت و نورانی خواهند داشت، قرآن کریم در آیه ۱۰۳ سوره توبه می‌فرماید که خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ: ای پیغمبر از اموالشان صدقات را بگیر؛ در اینجا منظور از صدقات، خمس و زکات نیز است نه آن صدقه‌ای که ما در اصطلاح فکر می‌کنیم صدقه مستحبی است، چون قرآن می‌فرماید: از اموالشان بگیر درحالی‌که در مستحب، گرفتن ندارد پس این جوهر صدقه و مالی که واجب است را در اینجا صدقه می‌گویند. خداوند می‌گوید این صدقه، خمس و زکات را از اموالشان بگیر برای این‌که آن‌ها را پاک کنیم یعنی در حقیقت انسان وقتی خمس مالش را پرداخت می‌کند همانا خودش و مالش را پاک کرده‌است این تطهیر، انسان را از آلودگی‌ها پاک و نورانی می‌کند، به برکت آن خمسی که انسان خواهد داد خودش و خانواده‌اش به واسطه پرداخت خمس نور الهی به در زندگی شان خواهد تابید و هم در دنیا زندگی شان آباد است و هم در آخرت، خدا که مالک همه‌چیز است آن‌چنان جبران خواهد کرد که حد و مرز ندارد.‌

می‌توانید در این باره روایتی بگویید؟

در بحث تاثیر خمس در زندگی روایتی از امام حسن عسکری (ع) است که فرموده‌اند: اگر کسی یک درهم در راه حق ندهد دو درهم در راه باطل خواهد داد. خیلی تعبیر عجیبی است یعنی گاهی اوقات ما آن واجب مالی خودمان را نمی‌دهیم آنجایی‌که باید خمس پرداخت شود ما پرداخت نمی‌کنیم و زکات نمی‌دهیم امام می‌گویند: اگر این کار را نکردید بدان که ۲ درهم یعنی ۲ برابر آن را در راه باطل از دست خواهید داد و این خیلی حرف سنگینی است اکنون در جامعه می‌بینیم بسیاری از مخارجی که در جامعه خرج می‌شود مخارج باطلی است و کاردرست نیست خیلی مصیبت‌ها، مریضی‌ها و مشکلات اقتصادی که در جامعه ما وجود دارد بسیاری از آن به‌جهت این است که ما نسبت‌به واجبات مالی خودمان داریم کوتاهی می‌کنیم وقتی در راه حق نمی‌دهیم باید درراه باطل خرج کنیم.تاثیر خمس در زندگی انسان همان تاثیر هرس کردن شاخه‌های اضافی ۱ درخت بر درخت است وقتی شاخه‌های اضافی درخت رو می‌زنی و علف‌های هرزی که دور درخت رشد کرده باشد را می‌زنید تاثیر آن این است که آن درخت در آن سال آن درخت میوه هایش شیرین‌تر و آبدارتر خواهند شد و محصول بیشتری خواهد داد. درست است که به‌ظاهر بخشی از درخت را کم کردید، ولی درواقع به این درخت رشد و حیات داده‌اید خمس هم در زندگی همین گونه است اگر کسی در زندگی خمس مالش را پرداخت کند درخت زندگی‌اش را بارورتر کرده‌است یعنی زندگی خیلی پربرکت‌تر خواهد شد. افرادی که در زندگی‌شان خمس را پرداخت می‌کنند رشد مالی زیاد و زندگی پربرکتی دارند.

پرداخت نکردن خمس چه تاثیری در زندگی شخص دارد؟

در واقع اگر کسی خمس ندهد انگار مال امام‌زمان (عج) را در خانه نگه داشته و در حقیقت مال سادات فقیر را تصرف کرده و بدون اجازه آن‌ها دارد مصرف می‌کند و این مال حرام است و وقتی خداوند در آیاتش گفته که این مال متعلق به آن‌هاست دیگر حرفی باقی نمی‌ماند اگر ما معتقدیم که همه عالم برای خداست و وقتی خداوند مالک همه‌چیز است خود خداوند به ما امر کرده که یک‌پنجم مالتان را به این مصارف برسانید.هیچ‌چیزی مانند مال حرام زندگی را به تباهی نمی‌کشاند، چون خدایی که مالک مال، جسم و زندگی من است او دستور می‌دهد که این قسمت از مالت را در راه من خرج کنید خرج نکردن در راه خدا پرداخت نکردن خمس؛ تصرف، دخالت و دزدی مال خداوند خواهد بود.

چه افرادی می‌توانند خمس پرداخت نکنند?

اگر کسی درآمدی نداشته باشد یعنی در حقیقت مانند زنی که در خانه همسرش زندگی می‌کند و خودش درآمد مستقلی ندارد و چیزی نداردخمس به او تعلق نمی‌گیرد.زمانی است که فردی اصلاً درآمدی ندارد و هرچه هست برای همسر اوست یا بچه‌ای که در خانه‌ای زندگی می‌کند هر چه هست برای پدر اوست برای این زن و بچه خمس واجب نیست، ولی بر شوهر و آن پدر خانواده خمس واجب است که باید واجب خدا را انجام دهد و اگر فرزند یا خانم دید که شوهر در پرداخت خمس تعلل می‌کند البته وظیفه امربه‌معروف برعهده‌ی اوست که واجب است او را امر کند که این کار را انجام دهد؛ این حقیقت آن مال حرام که در خانه بماند آتش است قرآن کریم در آیه ده سوره نساء بیان می‌کند الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا ۖ وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا آنان که اموال یتیمان را به ستمگری می‌خورند، در حقیقت آن‌ها در شکم خود آتش جهنّم فرو می‌برند و به زودی در آتش فروزان خواهند افتاد.هر کسی مال حرام بخورد در حقیقت آتش می‌خورد؛ اشخاصی هم که اهل خمس نیستند درحقیقت مال حرام مصرف می‌کند، چون مال برای آن‌ها نبود باید پرداخت می‌شد و در حقیقت نوعی دزدی از مال خدا، سادات و امام عصر است. پس گروه اولی که به آن‌ها خمس تعلق نمی‌گیرد گروهی هستند که درآمد مستقل ندارند هر چه هست که میهمان هستند سفره پدر خانواده و فرد دیگری هستند، اما گروه دوم کسانی هستند که هیچ مال اضافه‌ای نمی‌آورند.

در مورد گروهی که مال اضافه نمی‌آورند شرایط چگونه است؟

البته این‌مورد خیلی سخت است که همچین فردی وجود دارد بالاخره ممکن است شخص آخر سال نگاه کند که بالاخره ۱ کیلو برنج در منزل زیاد آورده یا هر چیز دیگری، خمس تقریباً به همه تعلق می‌گیرد، اما کم‌وزیاد دارد ممکن است شخصی کلا در یک‌سال هزار تومان خمس مالش شود، چون ۵ هزار تومان بیشتر جنس در خانه اش نبوده باشد ۱ شخصی ممکن است در کل ماه ۱۰۰ میلیون تومان زیاد بیاورد و این بستگی دارد که چقدر مال زیاد آورده و چقدر خمس او می‌شود.

برای پرداخت خمس افرادی که دچار مشکل مالی هستند چه راهی وجود دارد؟

بااین‌حال اگر کسی مشکلی داشت و مشکل جدی در زندگی او مطرح بود می‌تواند با دفتر مرجع تقلید صحبت کند مشکلش را بیان کند و اگر آن مرجع صلاح دانست آن‌جا در بحث خمس ۱ مقداری از آن را بگوید بعداً بدهد یا شکل دیگری با او حل کند که او از لحاظ مالی به او فشار نیاید و اذیت نشود، چون خمس برای رفع مشکل است نه این‌که برای ایجاد مشکل باشد. مراجع تقلید این مسئله را با اجازه شرعی و فقهی که در دستشان است حل می‌کنند و افرادی که ممکن است خمس مبلغ زیادی به آن‌ها تعلق بگیرد نتوانند یک جا پرداخت کنند می‌توانند به‌عنوان قسط بندی پرداخت کنند یا به‌نحوی‌که مشکل حل شود این کار را انجام دهند که البته این افراد البته حتما به دفتر مرجع تقلید تماس حاصل و آن مسئله را مطرح کنند و مشکل را حل کنند.

نحوه پرداخت خمس به چه شکل است؟

باید خمس را به دفتر مرجع تقلید پرداخت کنید که آن مرجع تقلید به‌عنوان حاکم شهر و به‌عنوان نائب امام زمان در آن مسیری به نفع اسلام و مسلمین است خرج خواهد کرد. البته مصادیق مصرف مشخص است که در چه موردی باید مصرف شود، پس هر مقدار از مال که در طول سال به دست آوردیم و هر مقدار که خرج کرده‌ایم هیچ مشکلی ندارد یعنی هر مسافرت یا هر جایی رفته باشیم هیچ مانعی نیست مگر آن مقداری که آخر سال اضافه بیاید؛ به‌عنوان مثال اگر مواد غذایی در منزل اضافه آمده باشد یا پول و طلا زیاد آمده باشد این مقدار یک‌پنجم مال ما نیست و باید قبل‌از ورود به‌سال خمسی از اولین درآمد هر مقدار که زیاد آمد یک‌پنجم باید حتما داده شود و الا در صورت پرداخت نکردن در مال ما مشکلاتی است که حتما با پرداخت آن باید مالمان تطهیر شود.