حکایت باشکوه‌ترین تحیت آسمانی در چهارمحال و بختیاری

اخلاق و عادات و سنن جوامع بشری در احترام به یکدیگر از قدیمی‌ترین ایام تاریخی همیشه متفاوت بوده است و هم اکنون نیز این احترام متقابل در میان ملل و اقوام جهان به صور و اشکال مختلفه تجلی می‌کند؛  بعضی‌ها در موقع بر خورد و ملاقات با یکدیگر درود و سلام می‌گویند. برخی ضمن درود گفتن با یکدیگر دست می‌دهند که در حال حاضر این سنت و رویه در همه جا و تقریبا تمام کشور‌های جهان معمول و متداول است.

هندی‌ها کف دست‌ها را به هم می‌چسبانند و آن‌ها را محاذی صورت نگاه می‌دارند. ژاپنی‌ها خم می‌شوند و تعظیم می‌کنند. بعضی اقوام در خاور دور بینی‌ها را بهم می‌مالندو...

در ایران قدیم بر طبق نوشته‌های مورخین یونانی احترام به یکدیگر با وضع حاضر متفاوت بوده است.

با سلام و صلوات وارد شدن یا وارد کردن کنایه از تجلیل و بزرگداشتی است که هنگام ورود شخصیتی ممتاز به مجلس یا شهر و جمعیتی نسبت به آن شخصیت به عمل می‌آید.

فی المثل می‌گویند: «فلانی را با سلام و صلوات وارد کردند» یا به اصطلاح دیگر: از فلانی با سلام و صلوات استقبال به عمل آمد.

محقق معاصر آقای علینقلی بهروزی ضمن نامه محبت آمیزی راجع به ریشه تاریخی سلام و صلوات، گفته است: " ... از قرن‌ها پیش هر گاه کسی به مکه و یا یکی از اعتاب مقدسه مشرف می‌شد- و این توفیق عظیمی بود- وقتی که به شهر خودش برمی گشت بیرون شهر اقامت می‌کرد ویا قبلا به خانواده خود روز ورود خویش را خبر می‌داد و لذا عده زیادی از اقوام و اقارب و دوستان و حتی اهل محل به پیشواز او می‌رفتند. "

در شهر‌ها کسانی بودند که آن‌ها را چاوش می‌نامیدند. یکی از این چاوش‌ها را هم با خود می‌بردند. این چاوش از همانجا شروع می‌کرد به اشعار مذهبی با صدای بلند و آواز خواندن؛ بعد از هر بیت مردمی که با او بودند صلوات می‌فرستادند. این جمعیت با چاوش زائر را جلو انداخته تا خانه اش او را با سلام و صلوات می‌بردند.

این ضرب المثل با سلام و صلوات از این رسم پسندیده که هنوزهم در روستا‌ها و بعضی شهرک‌ها رواج دارد گرفته شده است.

صلوات نامه قدیم مردم ایران

از قدیم بزرگتر‌ها صندوقچه دلشان را باز می‌کردند و از صلوات و ثمرات بی حدش می‌گفتند؛ صلوات نامه مشهور مردم که در گذشته، کودکان در مکتب خانه‌ها بعد از فراگیری قرآن می‌خواندند.

اول خوانیم خدا را، رسول انبیا را، علی مرتضی را، صل علی محمد صلوات بر محمد

صلوات را خدا گفت، جبرئیل بار‌ها گفت، در شان مصطفی گفت، *صل علی محمد صلوات بر محمد

شاه نجف علی است، سرور دین علی است، شیر خدا علی است، صل علی محمد صلوات بر محمد

یا رب به حق زهرا، شفیع روز جزا، یعنی که خیر النساء، صل علی محمد صلوات بر محمد

بعد از علی حسن بود، چون غنچه در چمن بود، نور دو چشم من بود، صل علی محمد صلوات بر محمد

بوی حسین شنیدیم، چو گل شکفته دیدیم، به مدعا رسیدیم، صل علی محمد صلوات بر محمد

زین العباد دانا، سجاد است و بینا، می‌گفت وقت دعا، صل علی محمد صلوات بر محمد

باقر امام دین است، نور خدا یقین است، فرزند عابدین است، صل علی محمد صلوات بر محمد

جعفر صبح صادق، هم نور و هم موافق، تاج سر خلایق، صل علی محمد صلوات بر محمد

موسای با سعادت، با ذکر و با عبادت، می‌گفت در اسارت، صل علی محمد صلوات بر محمد

هشتم رضا امام است، از ضامنی تمام است، شاه غریب بنام است، صل علی محمد صلوات بر محمد

ما شیعه تقی ایم، خاک ره نقی ایم، محتاج عسکری ایم، صل علی محمد صلوات بر محمد

مهدی به تاج و نورش، با پرچم رسولش، نزدیک شد ظهورش، صل علی محمد صلوات بر محمد

یارب به حق زهرا، شفیع روز جزا، بخشا گناه ما را، صل علی محمد صلوات بر محمد

ای مردمان بدانید، این ذکر را بخوانید، تا در بلا نمانید…، صل علی محمد صلوات بر محمد

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فرجهم

سنت چاووش خوانی در چهارمحال و بختیاری

اگر چه در سنت چاووش خوانی، چاووش خوانان آمدن بهار را نوید می‌دادند، اما برخی از چاووش خوانان در سحرگاه روز‌های ماه مبارک رمضان، چونان صوراسرافیل با دهل نوازی آمدن بهار ماه خدا و بهار قرآن (رمضان) را نوید می‌دهند و مردم را برای بیدار شدن موقع سحر آگاه می‌کنند.

این سنت دیرینه اکنون در برخی مناطق رو به فراموشی است و رادیو و تلویزیون جای چاووش خوانان را گرفته است، مردان و زنان در سحرگاهان، اینک با بانگ اذان مساجد و رسانه‌های شنیداری و دیداری برای روزه داری و اقامه نماز، قیام می‌کنند.

بیش از این که بلندگو در مساجد باب شود، برخی ازمردم با کوبیدن برطبل، نواختن بوق، زدن درب خانه مردم و به صدا درآوردن جرس‌ها آمدن سحرگاه رمضان را نوید می‌دادند.

بیشتر بخوانید

• آیین‌های مردم چهارمحال و بختیاری در بهار قرآن

آیین چاووش خوانی روز اول ماه رمضان اکنون تنها در دو سه روستای چهارمحال و بختیاری رواج دارد و آن‌ها هم توسط پیرمرد‌هایی خوانده می‌شود که صدایشان به سختی حتی به خانه همسایه می‌رسد ولی هنوز هم این آیین ادامه دارد.

آقای میرزائیان یک پژوهشگر تاریخی در چهارمحال و بختیاری گفت: بخشی از چاووش خوانی نیز در هنگام بدرقه زائران مکه وعتبات، مشهدالرضا و اماکن مقدس و متبرکه اجرا می‌شود؛ در گذشته به دلیل کوچکی و خلوتی شهر و روستاها، مردم در مسیر حرکت، چاووش خوانان را همراهی می‌کردند و گاهی مردم به چاووش خوان هدیه‌ای متبرک می‌دادند.

حاج رحیم، مرد هفتاد ساله‌ای که این دوران خوش را به چشم دیده است بخشی از چاووش خوانی مردم چهارمحال و بختیاری را برایمان خواند:

اول به مدینه مصطفی را صلوات

مردم می‌گفتند:" اللهم صل علی محمد و آله محمد "

دوم به نجف شیر خدا را صلوات

مردم می‌گفتند:" اللهم صل علی محمد و آله محمد "

بار‌ها گفت محمد که علی جان من است، هم به جان علی و هم به محمد صلوات

مردم می‌گفتند:" اللهم صل علی محمد و آله محمد "

در کربُ بلا به شمر ملعون لعنت

مردم می‌گفتند:" پیش باد"

به دست بریده صحرای کربلا صلوات

مردم می‌گفتند:" اللهم صل علی محمد و آله محمد "

در طوس غریب الغربا را صلوات

مردم می‌گفتند:" اللهم صل علی محمد و آله محمد "

و به این ترتیب تا جای سوار شدنش این اشعار قرائت می‌شد.

این سنت دیرینه اکنون در برخی مناطق رو به فراموشی است و بوق زدن‌های ممتد کاروان‌های استقبال کننده زائران، جایگزین چاووش خوانان شده است.

دکتر' سمانه رزم مهر' یکی از کارشناسان تاریخ اسلامی چهارمحال و بختیاری گفت: در گذشته مردم در بیشتر شهر‌ها از طریق روش‌های چاووش خوانی از سوی عده‌ای از نقالان و نوازندگان ساز‌های بومی نواخته می‌شد، خود را برای بدرقه یا استقبال از زائران آماده می‌کردند.

مردم در این بدرقه یا استقبال، با برگزاری آیین‌های معنوی و تطهیر و پوشیدن لباس نو و رنگین، زائر خود را بدرقه می‌کردند؛ این آیین هنوز در برخی‌از شهر‌های ایران و شهر‌های مختلف به صورت کمرنگ تداوم دارد و مردم با نوای چاووش خوانی زائران خود را بدرقه یا استقبال می‌کنند؛ چاووش خوانان افرادی متدین و مومن بودند و از بین افرادی صالح ضمیر و مسجدنشین انتخاب می‌شدند.

صلوات نامه خوانی در روستای دهدلی هنگام برداشت محصول

در وبلاگ تخصصی فولکلور ایران هم آمده است: در روستای «ده لی» از توابع شهرستان اردل چهارمحال و بختیاری رسم بر این است که بعد از درو کردن و برداشت برنج، برداشت محصول آخرین کُرته (=حدود ۵۰ متر زمین)‌را صلواتی می‌نامند؛ به این ترتیب که محصول و برنج آن کُرته را هرکس که در آنجا حاضر باشد، می‌تواند برای خود بچیند و درو نماید.

برزگران و دروکنندگان، به هرکس که دوست دارند محصول این قسمت را درو کرده و تقدیم می‌نمایند. در میان برزگران و دروکاران، فردی که آواز و صدای خوبی دارد، شعر صلواتی می‌خواند و بقیه به دنبال او تکرار می‌کنند و بدین ترتیب پایان کار برداشت محصول را به همه خبر می‌دهند.

خوش رحمتی است یاران، گوییم از دل و جان، هر روز صد هزاران، صل علی محمّد، صلوات بر محمّد

صلوات را خدا گفت، بر شأن مصطفی گفت، جبریل بار‌ها گفت: صل علی محمّد، صلوات بر محمّد

یاران ما چهارند، با ما چو جان به کارند، همه در انتظارند: صل علی محمّد، صلوات بر محمّد

سفره‌های متبرک در چهارمحال و بختیاری

مردم استان چهارمحال و بختیاری به ویژه بانوان به مناسبت‌های مختلف بخصوص ماه مبارک رمضان و ماه‌های محرم و صفر، با برپایی سفره‌های نذری تربیت دینی را با بهره گیری از سیره زندگی اهل بیت (علیهم السلام) در فرزندان خود نهادینه می‌کنند.

مراسم سفره صلوات یکی از مراسم‌های ویژه در استان چهارمحال و بختیاری است که در منزل اهالی منعقد می‌شود و بدین صورت است که؛ ۱۴ کیسه در هرکدام ۱۰ عدد تسبیح و همگی به رنگ سبز به نیت ۱۴ معصوم (علیهم السلام) قرار داده می‌شود و حاضران در مراسم در مجموع ۱۴ هزار صلوات به نیت ثواب و رسیدن به حاجات ختم می‌کنند .

در این سفره‌های متنوع و رنگارنگ، ترکیبی از کلام الهی و طعام دنیایی باهم آمیخته می‌شود تا با محوریت معنویت و ترویج سیره اهلبیت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، بر قداست سفره بیفزایند و مهمانان را با تکریم خاص پذیرایی کنند.

حجت الاسلام رضا رستگار، یکی از کارشناسان مسائل دینی و مذهبی چهارمحال و بختیاری گفت: اصل این مناسبت‌ها به دلیل گرامیداشت یاد و نام اهل بیت (علیهم السلام) و ترویج سیره نبوی، علوی و فاطمی قابل احترام است.

نکته مهم در برپایی این سفره‌های متبرک و مراسم‌های خانگی، توجه دادن افراد به این نکته است که نباید سفره را مهم‌تر از خود مراسم بدانیم و از ورود بدعت‌ها و خرافه‌ها در اینگونه مراسم‌ها جلوگیری شود.

علیرضا شریفی، کارشناس مسائل فرهنگی و مشاور خانواده چهارمحال و بختیاری در این زمینه گفت: تقویت حس مشارکت مردم در برپایی مراسم‌های مذهبی خیلی مهم است؛ ولی باید به این حرکت‌های خودجوش جهت داد و آن‌ها را با سیره اهلبیت بیش از پیش آشنا کرد.

برپایی سفره‌های متنوع متبرک به یاد اهل بیت (علیهم السلام) نشانی از اعتقاد و باور قلبی مردم به کارگشا بودن معنویت در زندگی انسان است و باید در این راستا کار‌های فرهنگی و مشاوره‌ای خوبی صورت گیرد تا نقص و کاستی‌های احتمالی به دلیل نا آگاهی عامه از مسائل دینی برطرف شود.

ریسه‌ی دلت که بند باشد به مبداء، دهانت همواره بی بهانه و با بهانه، با قصد و نیت و یا صرفا به هوای شکر و ستایش می‌جنبد به ذکر! و گمان نکنم ذکری در میان مسلمان جماعت خوش آوا‌تر و پر استجابه‌تر از صلوات بر محمد و آل محمد باشد.