صبر؛ قوای دفاعی انسان در برابر سختی‌های زندگی

دعای هشتم صحیفه سجادیه به عنوان دعای پناه بردن به خدا در سختی‌ها شناخته شده است. در ابتدای دعا انسان مدام در حال استعانت از پروردگار در مقابل مشکلات است. ریشه اغلب این مشکلات در هوای نفسانی انسان است.

در بخشی از دعای هشتم صحیفه سجادیه آمده است:

اللَّهُمَّ إِنيِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَيَجَانِ الْحِرْصِ ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ ، وَ شَكَاسَةِ الْخُلْقِ ، وَ إِلْحَاحِ الشَّهْوَةِ ، وَ مَلَكَةِ الْحَمِيَّةِ

خدایا! به تو پناه می‌آورم از توفان حرص و تندی و شدّت خشم و چیرگی حسد و ناتوانی صبر و کمی قناعت و ناسازگاری اخلاق و پافشاری و سماجت شهوت و عادت و خوی هواداریِ لجوجانه.

وَ مُتَابَعَةِ الْهَوَى ، وَ مُخَالَفَةِ الْهُدَى ، وَ سِنَةِ الْغَفْلَةِ ، وَ تَعَاطِي الْكُلْفَةِ ، وَ إِيثَارِ الْبَاطِلِ عَلَى الْحَقِّ ، وَ الْإِصْرَارِ عَلَى الْمَأْثَمِ ، وَ اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِيَةِ ، وَ اسْتِكْبَارِ الطَّاعَةِ.

و پیروی از هوای نفس و ناسازگاری و تجاوز از هدایت و خواب غفلت و انجام کار سخت و پرمشقّت و برتری دادن باطل بر حق و پافشاری بر گناه و کوچک شمردن نافرمانی و گناه و سنگین دانستن طاعت.

برای تفسیر بیشتر این دعا با حجت الاسلام محمدحسن یوسفی به گفتگو پرداخته ایم:

موضوع کلی دعای هشتم صحیفه سجادیه چیست؟

موضوع اصلی این دعا، پناه بردن به خدا از صفات نفسانی انسان است. در واقع در این مرحله هیچ دشمن خارجی مانند شیطان وجود ندارد؛ بلکه این هوای نفس انسان است که او را وارد چالش هایی کرده است. این چالش ها از جمله حسد، خشم، شهوت، دشمنی و ... هستند که فقط با نیروی الهی مهار می‌شوند. تا جایی که حضرت زین‌العابدین  در این دعا از این رذایل اخلاقی به خدا پناه می‌برند.  

نیروی الهی در مقابله با رذایل اخلاقی چیست؟

انسان به تنهایی از پس مشکلات خود بر نمی‌آید و نمی‌تواند آن را حل کند. فقط خدا و اولیای خدا که از نیروی الهی برخوردارند می‌توانند به کمک انسان بیایند. اینجاست که توسل معنا پیدا می‌کند. به همین دلیل است که سفارش زیادی به توسل به اهل بیت (ع) شده است. در اصل توسل همان زنجیره نیروی لا یتناهی الهی است؛ یعنی انسان با استعانت از پروردگار و اولیای الهی می‌تواند بر این رذایل اخلاقی غلبه کند.

انسان در کنار توسل به اهل بیت چگونه می‌تواند در برابر این رذائل اخلاقی مقاوم باشد؟

راه استقامت دربرابر هواهای نفسانی، صبر است. به بیانی دیگر صبر قوای ایمنی انسان دربرابر خواهش های نفسانی است. به مراتب هرچه صبر بیشتر شود، قدرت انسان نیز بیشتر می‌شود. برای رسیدن به درجات بالای صبر نیاز است نسبت به خود صبر معرفت و شناخت بالا پیدا کرد. صبر دارای سه قسم است. 

اول صبر بر مصیبت‌هاست.همانطور که در آیه 156 سوره بقره آمده است: وَبَشِّرِ الصَّابرِینَ الَّذینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ. خداوند به انسانهای صبور در برابر سختی‌ها بشارت داده است. در واقع ما به وسیله بلاها امتحان می‌شویم. مرکز صبر بر بلاها استمداد از قوه‌ الهی است. کارهایی  مثل نماز خواندن و یا روزه گرفتن در واقع تمرینی است که خداوند برای افزایش صبر برای انسان در نظر گرفته است. در واقع خداوند احتیاجی به نماز یا روزه انسان ندارد و افرد با انجام این اعمال به خدا نزدیک تر شده و از استعانت الهی بهره‌مند خواهد شد. 

دوم صبر بر تکالیف است. یعنی از طرف خداوند تکالیفی برای انسان تعیین شده است که به وسیله‌ی انجام درست انسان ، صبر او تقویت می‌شود و یا در بعضی از امور خداوند با تعیین مرزهایی انسان را محدود کرده است که انسان با رعایت آن مرزها به تمرین صبر می‌پردازد. و سوم صبر بر حرام است.  انسان با دوری از حرام و صبر بر مقررات الهی به نیروی مقابله با رذائل اخلاقی دست پیدا می‌کند.