نخستین جایزه ملی سیاستگذاری برگزیدگان خود را شناخت

به گزارش حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، نخستین جایزه ملی سیاستگذاری در آبان ۱۳۹۹ به همت جامعه اندیشکده‌ها با دریافت ۲۵۳ پروژه سیاست‌پژوهی آغاز به کار کرد و در تابستان ۱۴۰۰ با معرفی «پروژه برتر سال» به کار خود پایان داد. در مراسم اختتامیه نخستین جایزه ملی سیاستگذاری ۵ پروژه به عنوان شایستگان تقدیر نخستین جایزه ملی سیاستگذاری و ۱۰ پروژه دیگر به عنوان پروژه‌های شایسته تقدیر مرحله نهایی جایزه، معرفی و تقدیر شدند.

۱. برزخ بی‌هویتی در سرزمین مادری

مقام اول نخستین جایزه ملی سیاستگذاری و عنوان پروژه برتر سال به انجمن دیاران برای پژوهش «برزخ بی هویتی در سرزمین مادری» تعلق گرفت.

این پژوهش درباره «تابعیت مادرانه» است و مسئله بی‌شناسنامگی بخشی از جمعیت ایران را توضیح می‌دهد. یک دسته از بی‌شناسنامه‌ها، فرزندان مادر ایرانی هستند که پدری با تابعیت غیرایرانی دارند. این پروژه، مسئله را نه‌تن‌ها یک اجتماعی، بلکه با تبعات امنیتی معرفی کرد.

تلاش‌ها و پیگیری‌های انجمن دیاران در راه تصویب اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان مادر ایرانی تحسین هیئت داوران را برانگیخت.

۲. توسعه حرم رضوی؛ گره‌گشایی از کلاف سردرگم «تار تشرف» و «پود خدمات»

پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن با پروژه «آینده‌پژوهی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی» در مقام دوم جایزه امسال قرار گرفت و شایسته تقدیر شناخته شد.

این پروژه از بی‌اعتقادی مدیریت قبلی نسبت به توسعه پایدار و ناعقلانیت و تمایل کورکورانه برای بیشینه کردن سود در کوتاه‌مدت خبر می‌دهد که منجر به تخریب شدید مرکز شهر و ارزش‌های هویتی آن تا حد نابودی شده است. جلوگیری از چنین روندی با توجه بسیار به امر «زیارت» و ارائه «خدمات» در بازسازی بافت پیرامون حرم ممکن است. از تحلیل‌های ضمنی این پروژه همچنین این موضوع بود که توسعه شهر‌های زیارتی، رادیکا‌ل‌ترین نوع مواجهه بین سنت و توسعه مدرن است.

۳. گاز‌های همراه نفت را دریابیم

موسسه مطالعات انرژی سبحان، با ارائه «مدل ساماندهی جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت» در جایگاه سوم رتبه‌بندی پروژه‌های نخستین جایزه ملی سیاستگذاری قرار گرفت.

روزانه معادل ۸۶.۴ میلیون مترمکعب از گاز‌های همراه نفت سوزانده می‌شوند. این گاز‌ها که به گاز‌های مشعل شهرت دارند، با سوزانده شدن، نه‌تن‌ها از ارزش اقتصادی تهی می‌شوند، بلکه ضرر‌های زیست‌محیطی هم برای کشور رقم می‌زنند؛ بنابراین توجه به جمع‌آوری گاز‌های مشعل، در کنار نفت، باید مورد توجه سیاستگذاران حوزه نفت قرار بگیرد.

این طرح، از سال ۹۳ آغاز شد و سال ۹۶ به پایان رسید. ۴ فاز این طرح، شامل «فاز اکتشافی»، «فاز مطالعاتی»، «فاز اقتصادی و حقوقی» و «فاز تجویزی» می‌شد.

۴. نخبگان مهاجر در هزارتوی سیاست‌های غلط

انجمن دیاران همچنین مقام چهارم را نیز با پروژه «روایت یک تغییر در سیاست‌های مهاجرتی» از آن خود کرد. آمار‌ها اهمیت این پژوهش را نشان می‌دهند: مهاجران ۳ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و سهمشان در GDP هم ۹ درصد است. با این دو عدد اهمیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و علمی و فناورانه مهاجران محرز می‌شود.

فقدان تفکیک گذاری سیاست‌های مهاجرتی ایران در قبال مهاجران (اعم از عادی، نخبه و غیرقانونی) انتقاد اصلی این پروژه بود. طبق این مطالعه، کلان‌سیاست ایران در مواجهه با نخبگان مهاجر، سیاست «بازگشت» است و ترجیح عمومی بر بازگشت فارغ‌التحصیلان مهاجر پس از تحصیل به کشور‌های خود است. در این سیاست، درک نادرست از ظرفیت مهاجران و غفلت از توان مهاجرپذیری ایران نهفته است. بخش زیادی از این پروژه معطوف به اقناع و تغییر نگرش ذی‌مدخلان و دستگاه‌های ذی‌ربط نسبت به موضوع مهاجران نخبه بوده است.

۵. هر آنچه باید درباره ماشین‌آلات صنعتی بدانیم

پروژه «بررسی صنعت تولید ماشین‌آلات صنعتی در کشور» مقام پنجم نخستین جایزه ملی سیاستگذاری را برای موسسه مطالعات فناوری به ارمغان آورد. وضعیت توسعه هر کشور، مرتبط با وضعیت تولید ماشین‌آلات صنعتی آن است؛ بنابراین بررسی تولید ماشین‌آلات صنعتی در کشور، راهی است برای سنجش میزان و نحوه پیشرفت و توسعه کلی هر کشور؛ که در عین حال فرصت‌هایی را برای کشور به ارمغان می‌آورد؛ از جمله اینکه بستر مناسبی برای ایجاد اشتغال خیل عظیم فارغ التحصیلان دانشگاهی فراهم می‌کند و همچنین صنعت و به تبع آن تولید کشور را از نوسانات ناشی از تحریم، حفظ می‌کند؛ و در نهایت اینکه مقدمه‌ای حیاتی برای رشد صنایع دیگر است.

اما آفت صنعت ماشین‌آلات صنعتی در کشور، مونتاژکاری به جای تولید است و رفع آن نیاز به همتی ده ساله دارد. از این رو الزامات صنعتی شدن باید مورد مداقه سیاستگذار باشد.

۶. پاسداشت قانون با قانون‌بان

«معرفی سامانه قانون‌بان» از اندیشکده شفافیت برای ایران با کسب مقام ششم، میان پروژه‌های شایسته تقدیر جایزه امسال قرار گرفت.

برای اهمیت این سامانه باید به تورم ۲۲ هزار قانون در کشور اشاره کرد که سرگذشت و سرنوشت اجرا و پیاده‌سازی آن‌ها در ابهام است. درواقع تولید بالای قانون یا همان سرعت تقنین بر روند نظارت بر قانون پیشی دارد؛ و همین مسئله ساده، اما مهم، ضرورت نظارت بر اجرای قوانین را برای اندیشکده شفافیت محرز کرده است؛ که در نهایت به طراحی و عملیاتی سازی سامانه‌ای در این حوزه منجر شده است.

سامانه قانون بان، با رصد وضعیت قوانین، نظارتی همگانی و نظارت دستگاه‌های حاکمیتی بر حسن اجرای قوانین را ممکن و تسهیل می‌کند.

۷. احیای نهاد وقف

پژوهشکده مطالعات فناوری، با پروژه «سند راهبردی تحول بهره‌وری اقتصادی نهاد وقف» با رای هیئت داوران در جایگاه هفتم قرار گرفت.

«طراحی نظام مدیریت اقتصادی وقف»، یکی از خروجی‌های طرح «بهره‌وری اقتصادی وقف» است. حالا چرا نهاد وقف برای بررسی انتخاب شده است؟ پاسخ این است که مقوله وقف هم ظرفیت بالایی دارد و هم در تمدن اسلامی نقش ویژه اقتصادی ایفا می‌کرده است؛ بنابراین نگاه بودجه‌محوری که به تاسی از سایر نهاد‌ها در این بخش بازتولید می‌شد، با ظرفیت آن ناخوانا بود و نیاز به اصلاح داشت. اصلاحات پیشنهادی این طرح، هدایت نهاد وقف از الگوی اجاره داری به سمت الگو‌های مشارکتی بود.

۸. سلامتِ نظام سلامت در گروی تنظیم تعرفه‌ها

موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، با پروژه «الگوی محاسبه و اعلام تعرفه‌های خدمات درمانی» مقام هشتم نخستین جایزه ملی سیاستگذاری را از آن خود کرد.

این پروژه درباره پیچیدگی مسئله گردش پول در نظام سلامت است. طبق این بررسی، این پیچیدگی عامدانه به وجود آمده است؛ بنابراین نقطه شروع مطالعه، شناخت وضع موجود نظام سلامت بود؛ تا از پسِ آن به شناخت نظام تعرفه‌گذاری کشور برسد و با مرور نظام تعرفه‌گذاری سایر کشورها، به طراحی الگوی مطلوبی از تعرفه‌گذاری راه بَرَد.

نقطه مرکزی الگوی مطلوبی که این پروژه پیشنهاد می‌دهد، ایجاد یک کمیته نظارت مستقل بر تعرفه‌گذاری بود. این کمیته با شفافیت عملکرد و فرآیندهایش، به تنظیم درستی در گردش پول در نظام سلامت کمک می‌کند.

۹. آب را دریابیم

«بررسی بازتخصیص آب کشاورزی و پیامد‌های آن» پروژه‌ای بود که رتبه نهم را برای اندیشکده تدبیر آب ایران به ارمغان آورد.
در این پروژه با رد روایتِ مشهورِ بحرانِ آب در کشور آغاز می‌شود. روایت مشهور بحران آب، یک روایت به شدت سیاست‌زدایی شده است که علل کمبود آب را به نفع افرادی که از این وضعیت منتفع می‌شوند، پنهان می‌کند و اقتصاد سیاسی آب را نادیده می‌گیرد.
نحوه توزیع آب یا همان بازتخصیص آب باید به سمت بازتخصیص پایدار سوق پیدا کند. دو نوع بازتخصیص پایدار آب، شامل «بازتخصیص زیست‌محیطی» و «بازتخصیص تبادلی» می‌شود. بازتخصیص‌های زیست‌محیطی به مفهوم کاستن از مصارف کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده آب است، به نحوی که تعادل به منابع بازگردد و حتی در صورت امکان، احیا شوند. اما هدف اصلی بازتخصیص‌های تبادلی، تامین نیاز‌های آینده در بخش‌های مختلف شامل شهر، صنعت و کشاورزی است.

۱۰. چگونه مصلحت جمعی را جایگزین نفع فردی کنیم؟

اندیشکده شفافیت برای ایران در پروژه‌ای دیگر با موضوع «طرح مدیریت تعارض منافع»، ایستادن در مقام دهم نخستین جایزه ملی سیاستگذاری را نیز تجربه کرد.

هنجارگذاری در حوزه مدیریت تعارض منافع، از موضوعاتی است که نگاه‌های سیاسی و سیاست‌زده همواره تهدید جدی برای پیشبرد آن محسوب می‌شده است. اندیشکده شفافیت برای ایران دو راه برای پیگیری این مسئله داشت: قانون‌گذاری یا فرهنگ‌سازی. اندیشکده شفافیت اولی را انتخاب کرد، اما راه دوم را هم فرونگذاشته است و تعقیب می‌کند.

ضرورت این طرح، بن‌بست ساختار مدیریت و اداره کشور بود که مقابل هر تلاشی جهت اصلاح حکمرانی کشور ظاهر می‌شود و نسخه‌های اصلاح حکمرانی را به دلیل تعارض منافع مسئولین از شانس کمتری برای اجرا و احیا برخوردار می‌کند؛ بنابراین طرح مدیریت تعارض منافع به هنجارگذاری در این حوزه می‌پردازد و شناخت بومی‌شده‌ای از تعارض منافع را مقابل قانون‌گذار قرار می‌دهد.

سرنوشت این طرح هم‌اکنون در هاله‌ای از ابهام است: مجلس شورای اسلامی با تغییرات گسترده و متفاوت از طرح اولیه اندیشکده شفافیت در حال بررسی نسخه‌ای است که اشکالات اساسی دارد. اندیشکده شفافیت برای ایران طی بیانیه‌ای برای اصلاح این طرح اعلام آمادگی کرده است.

۱۱. اثر مخرب یارانه‌های پنهان در بخش انرژی

«نقد چارچوب سیاستگذاری یارانه انرژی در ایران» با رای هیئت داوران، اندیشکده رصد را در جایگاه یازدهم از میان ۲۵۳ پروژه نخستین جایزه ملی سیاستگذاری قرار داد.

در این پروژه، تقسیم‌بندی یارانه را از حیث انعکاس یا عدم‌انعکاس آن در بودجه دولت در دو نوع «یارانه آشکار» و «یارانه پنهان» توضیح داده می‌شود و از حجم بالای یارانه پنهان پرده برمی‌دارد که معضلاتی نظیر آلودگی محیط‌زیست و از بین بردن ثروت ملی را به دنبال داشته است.

پیشنهادات راهبردی این پژوهش به سمت بهینه‌سازی مصرف و تشویق مصرف‌کنندگان کم‌مصرف و جریمه مصرف‌کنندگان پرمصرف سوق دارد. به علاوه اشاره‌ای نیز به بررسی اقتصاد رفتاری مصرف‌کنندگان دارد. همچنین علاوه بر اجرای سفت و سخت قوانین موجود در این زمینه مثل قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، وضع قانون در جهت شفاف‌سازی قیمت انرژی را نیز راهگشا می‌داند.

۱۲. کرونا، بیکاری و حمایت سازمان تامین اجتماعی

«حمایت از بیمه‌شدگان بیکارشده در مواجهه با کرونا»، موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی را در رتبه دوازدهم قرار داد.

این پروژه، مطالعه تطبیقی درباره ۲۲ کشوری است که در مقابل کرونا، طرح‌های بیمه بیکاری داشته‌اند و دو طرح سازمان تامین اجتماعی برای افزایش پوشش حمایتی جمعیت بیکارشدگان را بررسی کرده است:

-طراحی صندوق بیمه بیکاری فراگیر پایه؛ ارائه همزمان طرح‌های اختیاری و اجباری حمایت از بیکاران برای پوشش انواع بیکاری

۱۳. اقتصاد مقاومتی؛ تنزل ستاد فرماندهی به انجام امور دستگاه‌ها

اندیشکده اقتصاد مقاومتی، با «بررسی عملکرد ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی» مقام سیزدهم نخستین جایزه ملی سیاستگذاری را به دست آورد.

این پروژه با بررسی ماهیت ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی شروع می‌شود: این ستاد برای انجام اقدامات فوق‌العاده و جهشی در اقتصاد به وجود آمده است و با رویکردی سلبی باید از پرداختن به امور جاری دستگاه‌ها اجتناب کند. اما بررسی عملکرد سه سال اخیر این ستاد چه چیزی را نشان می‌دهد؟ انجام پروژه‌های اولویت‌دار دستگاه ها! در حالیکه اقدامات جاری و فعالیت‌های از پیش تعریف شده دستگاه‌ها، در حالت عادی و بدون حضور ستاد نیز باید انجام می‌شده است؛ بنابراین انجام اصلاحاتی در ساختار و ماموریت‌های ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی ضروری است. این اصلاحات شامل تعیین ۱۰ پروژه اولویت‌دار برای هر سال، استقلال دبیرخانه ستاد و ارتقای جایگاه مصوبات ستاد در سطح مصوبات هیئت وزیران بود.

همچنین اختیار تخصیص بودجه به طرح‌های اولویت‌دار توسط رئیس ستاد و حذف ستاد‌های استانی در راستای کاهش هزینه‌ها و حذف فعالیت‌های زمان‌بر نیز توصیه می‌شود.

۱۴. مروری بر مولفه‌های امنیت ایران در منطقه و جهان

«سالنمای مخاطرات امنیت بین‌المللی ایران» با رای هیئت داوران رتبه چهاردهم را برای موسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران به ارمغان آورد.

«سالنمای مخاطرات امنیت بین‌المللی ایران»، به بررسی زمینه‌های بازیگری ایران در عرصه‌های متعدد امنیت بین‌الملل می‌پردازد. «نظامات سیاسی-امنیتی-دفاعی منطقه‌ای و بین‌المللی»، «نظامات اقتصاد سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی»، «نظامات حقوقی منطقه‌ای و بین‌المللی»، «مقاومت منطقه‌ای و بین‌المللی»، «انسجام اسلامی منطقه‌ای» و «جرائم سازمان‌یافته منطقه‌ای و بین‌المللی» از جمله زمینه‌هایی هستند که در این پروژه بررسی شده‌اند.

۱۵. زنان خانه‌دار مجازی؛ تقاطع اینترنت و خانه

«کرونا و برآمدن الگوی نوظهور زنان خانه‌دار مجازی» ارائه اندیشکده راهبردی مهاجر بود که رتبه پانزدهم نخستین جایزه ملی سیاستگذاری را از آن خود کرد.

ایده این پروژه، دست گذاشتن بر آسیب‌های سیاستگذاری فعلی کشور و تاکید بر ضرورت تغییر رویکرد در سیاستگذاری بود.

سیاستگذاری فعلی رویکردی به شدت مردانه دارد که در پی حذف نگاه‌های زنانه است. مصادیق بی‌شمار این ادعا را همگی در حذف تصویر دختران از جلد کتاب‌های مدرسه و نیز محتوای طرح حمایت از خانواده دیده‌ایم.

تصریح این پروژه، درباره ایجاد جریانی زنانه بود که وسایل ارتباط جمعی مدرن آن را پشتیبانی می‌کند؛ و این نقبی شد که اینستاگرام رسانه‌ای زنانه قلمداد شود که اتفاقا در دوران شیوع کرونا، منجر به شکل‌گیری و تقویت پویش‌هایی زنانه شده است.

این مطالعه، از سیاستگذارانِ غافلی گله داشت که این ظرفیت عظیم تازه‌نفس را انکار می‌کنند و بهره‌برداریِ لازم را با تهدیدانگاریِ نیروی زنانه، منتفی می‌کنند.

۱۶. شرکت‌های تعاونی زیر ذره‌بین شفافیت

«تدوین شاخص شفافیت برای شرکت‌های تعاونی در ایران»، از دیگر پروژه‌های اندیشکده شفافیت برای ایران بود که شانزدهمین پروژه جایزه امسال و آخرین پروژه شایسته تقدیر میان ۲۵۳ پروژه نخستین جایزه ملی سیاستگذاری بود.

اهمیت پرداختن به شرکت‌های تعاونی در این بود که این شرکت‌ها به عنوان بنگاه‌های اقتصادی در توانمندسازی گروه‌هایی که در چرخه اقتصاد به حاشیه رانده شده‌اند، نقش دارند و با توجه به سهم ۵ درصدی بخش تعاون در اقتصاد، پرداختن به چالش‌های این بخش و بهینه کردن چرخ‌های آن، می‌تواند مسئله‌ای اساسی تلقی شود.

با این مقدمه، مهمترین چالش بخش تعاون را فساد و ناکارآمدی به خصوص در حوزه شرکت‌های تعاونی مسکن و شرکت‌های تعاونی اعتباری است که شبیه بمبی هستند که هر لحظه احتمال انفجار آن می‌رود!

و همین وضعیت اورژانسی، تدوین شاخص شفافیت برای این شرکت‌های بخش تعاون را توجیه می‌کند. این پروژه نیز به تدوین مولفه‌ها و عناصر شاخص‌های ترکیبی شفافیت در شرکت‌های تعاونی اختصاص داشت.

نخستین جایزه ملی سیاستگذاری طی ۹ ماه، ارزیابی و رتبه‌بندی آخرین سیاست‌پژوهی‌ها و پروژه‌های اندیشکده‌ای کشور را در سه مرحله انجام داد. این رویداد برای نخستین بار رقابتی ملی را در سطحی وسیع برای اندیشکده‌ها و مراکز سیاست‌پژوهی کشور رقم زد.

انتهای پیام/