تصاویری از یخدان تاریخی گناباد
یخدان کوثر بیدخت از دوره قاجار در قرن سیزدهم هجری بوده که به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، یخ از دیرباز برای خنک کردن و خنک نگه داشتن نوشیدنی‌ها، میوه‌ها، تهیه بستنی و نگهداری غذا‌های فاسد شدنی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
این اثر معماری در حدود ۴ کیلومتری شمال شرقی بیدخت در مجاورت روستای متروکه کوثر در میان اراضی کشاورزی واقع است.
این اثر معماری در حدود ۴ کیلومتری شمال شرقی بیدخت در مجاورت روستای متروکه کوثر در میان اراضی کشاورزی واقع است.
یکی از دلایل ساخت یخدان کوثر در این محل نزدیکی به راه عبور کاروانیان بوده که باعث می شده فروش این کالا برای یخدان دار سود آور باشد.
در مناطق کویری مانند گناباد که گرمای هوا در تابستان بسیار آزار دهنده می شود، داشتن یخ در فصل تابستان ثروت بزرگی به‌شمار می‌رفته و از کالا‌های تجملی محسوب می شد.
یخدان‌ها بنا‌های مهندسی ساز مردمان کویر در غلبه بر طبیعت در بهره‌وری از دانش برای زندگی بهتر و سازگاری با محیط هستند.
بطور کلی یخدان کوثر از سه بخش دیوار شرقی و غربی جوی مخصوص و محل جمع آوری یخ‌های اشباع شده شکل گرفته است. دیوار این یخدان از خشت و چینه ایجاد شده و در پشت آن نیز جوبی قرار داشته است، که در داخل آن انباشته شده و در شب‌های سرد زمستان به یخ تبدیل می‌شد.
پس از آن یخ‌ها که بیشتر بصورت لایه لایه بوده به چال یا محوطه نگهداری یخ منتقل می‌شد، برای جدا ماندن لایه‌های یخ از همدیگر از کیسه‌های کاه استفاده می‌شد.
پوشش محوظه یخ در یخدان کوثر به گونه‌ای است که در ابتدا قاعده مخروطی آن با قطر بیشتر بوده و هر چه به انتهای مخروط نزدیک می‌شوید از دایره کاسته شده تا به راس آن منتهی می‌شود، در حاشیه بخشی از دیوار مکانی برای یخدان بان قرار داشته است.
پیچیده‌ترین و کامل‌ترین یخدان‌ها از نظر معماری، یخدان‌های شهر‌های کویری است که از این بخش‌ها تشکیل شده‌اند؛ گنبد، مخزن یخ (چال، گور)، پلکان منتهی به مخزن، سطح شیب دار برای سردادن قطعات یخ به مخزن (لیزونک)، چاه تخلیه، در انبار کردن و در تخلیه یخ، دیوار‌های سایه انداز، حوض‌های یخ بند، اتاقک ویژه نگهبان فروشنده یخ و انبار کاه یخدان دارای سه دیوار سایه انداز است.
یخدان‌های گنبددار با دیوار‌های سایه انداز بیشتر در شهر‌های کویری نظیر گناباد، کرمان، سیرجان، کاشان، میبد، ابرکوه و بافران ساخته شده‌اند.
ورود یخچال‌های صنعتی به ایران از ابتدای دهه ۱۳۲۰ به تدریج به حیات یخدان‌های سنتی پایان داد.
انتهای پیام//ح.ت
