آغاز بحران‌های ژئوپلتیکی منطقه غرب آسیا در پسا داعش

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی  گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، کنترل بحران داعش در منطقه تحولات جدیدی را رقم زده است به طوری که با پیش‌روی‌های صورت گرفته علیه مواضع آنها در سوریه، عراق و منطقه عرسال در لبنان، بسیاری از کارشناسان معتفدند که در روزهای نه چندان دور با تضعیف قطعی مواضع تروریست‌های داعش در سوریه، دوران پسا داعش در منطقه آغاز خواهد شد. دورانی که ناشی از موقعیت برتر این منطقه در معادلات جهانی قدرت است.

در گزارش پیش رو ابتدا مهم‌ترین ابعاد ژئوپلتیکی غرب آسیا را مورد بررسی قرار داده و سپس پیامدهای بحران داعش و امکان تغییر در ژئوپلتیک منطقه را مورد تامل قرار می‌دهیم.

ژئوپلتیک غرب آسیا و تأثیر آن بر اقتصاد جهان

غرب آسیا در نقطه‌ای از جهان واقع شده است که علاوه بر ویژگی‌های جغرافیایی منحصر به فرد دارای ویژگی های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که به موجب آن در سیاست خارجی قدرت های فرامنطقه ای و درون منطقه ای جایگاه خاصی را دارد. به لحاظ بعد سیاسی می توان به این موضوع اشاره کرد که کشورهای جهان با در پیش گرفتن سیاست های خاص در مقابل هژمون، به طور کلی به دو دسته چالشگر و همراه تقسیم می شوند. غرب آسیا به دلیل اینکه کشورهایی را از هر دو طیف همراه و چالشگر در بر گرفته است دارای اهمیت سیاسی فوق العاده ای در سیاست بین الملل است. همچنین برخی نظامهای سیاسی موجود در این منطقه فاصله زیادی را با توسعه سیاسی دارند این امر نیز موجب می شود ساختار داخلی واحدهای سیاسی در این منطقه آسیب پذیر و شکننده شوند. لذا قدرت‌های برون منطقه‌ای با نفوذ در این واحدها منافع خود را پیش می‌برند.

غرب آسیا به لحاظ اقتصادی نیز اهمیت فوق العاده‌ای دارد. این منطقه منبع عظیم انرژی های فسیلی در جهان است و عمده کشورهای واقع در این منطقه از تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در جهان هستند. در نتیجه می‌توان گفت این منطقه قلب تپنده توسعه صنعتی و اقتصادی جهان است. همین موضوع سبب اهمیت آن برای کشورهایی می شود که به دنبال توسعه اقتصادی هستند. زیرا به منبع عظیم انرژی در این راه نیازمند هستند که این امر با دسترسی به چنین مناطقی تسهیل می شود.

همچنین به لحاظ ژئوپلتیک فرهنگ و جمعیت نیز غرب آسیا دارای ویژگی هایی است که از جمله آنها می توان به مسائل قومی و مذهبی اشاره کرد و اینکه اسلام به عنوان تفکر رقیب در مقابل سرمایه داری غرب در این منطقه رشد و نمو دارد اهمیت این منطقه را دو چندان کرده است.

تمام مواردی که به آنها اشاره شد مهر تاییدی بر اهمیت این منطقه به لحاظ ژئوپلتیکی در سیاست بین الملل است. زیرا به لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ابزار بیشینه‌سازی قدرت را فراهم می کند.همین امر سبب شده است که این منطقه دائما با بحران های کوتاه مدت و بلند مدتی روبرو شود و از پس هر بحرانی که رخ می دهد بحرانی جدید پدیدار شود.از زمان جنگ های اول و دوم خلیج فارس تا شروع بیداری اسلامی و سقوط دولتهای عربی در مصر، لیبی و تونس هر بحران زمینه پیدایش بحران بعد از خود را فراهم نموده است؛ زیرا پیامدهای حاصل از آنها ژئوپلتیک منطقه را دچار تغییر کرده است. در اینجاست که باید اشاره کنیم پیدایش داعش و گسترش یکباره این پدیده در منطقه حاصل رسوبات بحران های پیشین است.

گروه تروریستی داعش نزدیک به سه سال است که کشورهای این منطقه را به طور مستقیم و غیر مستقیم در گیر خود کرده است. با پیش روی هایی که علیه مواضع این گروه تروریستی در عراق و سوریه رخ داد این بحران کم و بیش در حال اتمام است و یا به کنترل در آمده است به گونه ای که می توان روند آتی آن را پیش بینی نمود. اما پیامد هایی را داشته است که ژئوپلتیک منطقه را تحت تاثیر قرار داده است و امکان شکل گیری بحران های جدید را فراهم نموده است.

پیا مدهای منطقه‌ای بحران داعش

اولین مورد از پیامدهای بحران منطقه‌ای داعش مربوط به اخلال در صادرات نفت از منطقه توسط این گروه تروریستی است. با دست یابی آنها به چاههای نفت در عراق و سوریه این ماده استراتژیک از مبادی غیر رسمی در بازار سیاه فروخته شد که در هر دو بعد سیاسی و اقتصادی منطقه را تحت تاثیر قرار داد. دومین پیامد مربوط به تشدید معمای امنیت در این منطقه است. زیرا با شروع این بحران رقابت تسلیحاتی نیز بین کشورهای منطقه به خصوص در جنوب غرب آسیا افزایش یافت تا جاییکه قرار دادهای میلیاردی در این زمینه با کشورهای غربی امضا شد. سومین موردی که می توان اشاره کرد که از نتایج پیامد دوم است صادرات هر چه بیشتر نفت از این منطقه با هدف تامین هزینه های هنگفت این رقابت تسلیحاتی است. در حالیکه بازار انرژی با کاهش تقاضا و قیمت پایین نفت رو بروست، این میزان از سطح تولید عقلانی نیست. این امر بر ژئوپلتیک انرژی این منطقه تاثیر نامطلوب داشت زیرا از قدرت اثر گذاری آن بر بازار انرژی کاست. چهارمین پیامد شکل گیری گروه بندی های منطقه ای است به طوریکه دولتها سعی نمودند در صف بندی های متفاوت با این بحران روبرو شوند که با جنگ های نیابتی همراه شد. آخرین و پنجمین پیامد نیز مربوط به قوت گرفتن هر چه بیشتر تنش های قومی و مذهبی در منطقه است.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، تنش حضور داعش در منطقه غرب آسیا به قدری شدید بود که نمی توان به آسانی از کنار آن گذشت. زیرا تاثیرات عمیقی را در معادلات کشور ها در منطقه و حتی جهان داشته است پیامدهایی که به آنها  اشاره شد موجب تغییراتی در ژئوپلتیک منطقه خواهد شد و به رسم دیرین تمام بحران ها زمینه پیدایش بحران های جدید فراهم خواهد کرد. بحران هایی که این بار تاثیرات عمیق تر و گسترده تری را خواهد داشت. با توجه به این موضوع می توان پیش بینی هایی را در این زمینه مطرح کرد.

تغییرات ژئوپلتیکی غرب آسیا در پسا داعش

بازگشت غرب آسیا به حالت اولیه پس از بحران داعش تا حدودی ناممکن است. با توجه به این موضوع می توان پیامدهای بحران تغییراتی حاصله را  چنین پیش بینی کرد که تغییرات در نظم منطقه اولین موضوع در این رابطه است. این تغییر ناشی از پیامد گروه بندی ها و وقوع جنگ های نیابتی بین دولتهاست. به دلیل اینکه دولتها طی بحران در رقابت به سر می بردند و سعی داشتند مواضع خود را به پیش ببرند. بعضی از آنها تا جایی موفق شدند و بعضی دیگر در رسیدن به اهداف خود ناکام ماندند به خصوص با مطرح شدن مسئله بازسازی پس از جنگ، رقابت به دوران پسا جنگ کشیده خواهد شد و این فرصت اقتصادی ناگزیر زمینه حضور سیاسی را فراهم خواهد کرد.

کشوری که در این شرایط بتواند به لحاظ اقتصادی قوی ظاهر شود، این توانایی را خواهد داشت که مواضع سیاسی خود را تثبیت نماید. بر این اساس کشور برنده این رقابت اقتصادی منافع خود را به پیش خواهد برد و نظم منطقه را به نفع خود تغییر خواهد داد.

دیگر اینکه با تشدید تنش های قومی و مذهبی، افزایش خطر تجزیه به خصوص در کشورهای جنگ زده یکی دیگر از تغییرات ژئوپلتیکی است که امکان پدیدار شدن دولتهای جدید در منطقه را می توان بر طبق آن پیش بینی کرد. بحران حاصل از این تغییر تقریبا تمام کشورها را درگیر خواهد کرد زیرا فرآیند دولت –ملت سازی به خوبی در این منطقه طی نشده است.

معمولا پس از پایان بحران ها به خصوص بحران هایی از این دست که دارای ابعاد ژئوپلتیکی هستند خلاء قدرت رخ می دهد.این موضوع سبب می‌شود تنش بین دولتها افزایش یابد و امکان اینکه افراد تندرو تر وارد عرصه سیاسی دولت های قدرت طلب شوند افزایش می یابد که در پی آن منافع ملی کشورها ی خود را موسع تعریف خواهند کرد .در نتیجه پس از پایان بحران شاهد تعریف منافع جدید از سوی کشورها خواهیم بود که زمینه وقوع جنگ های فراگیر را فراهم خواهد کرد.

همچنین تغییر در اتحادهای منطقه یکی دیگر از مواردی است که باید به آن توجه ویژه شود. هنوز به پایان قطعی بحران نرسیده‌ایم که پرواز بین عربستان و تل آویو بحث محافل سیاسی است. وارد شدن رژیم صهیونیستی به اتحاد کشورهای عرب خود از جمله تغییرات ژئوپلتیکی مهم محسوب خواهد شد. براساس این تغییر دولتهای غربی به خصوص آمریکا به هدف چندین ساله خود در منطقه دست خواهد یافت و اتحاد علیه محور مقاومت را مستحکم تر خواهد نمود. به همین سبب منطقه به دو قطبی شدن صرف پیش رفته و بحران جدیدی رقم خواهد خورد.

همان طور که اشاره شد پیامد بحران داعش به یقین منطقه غرب آسیا را در معرض تغییرات ژئوپلتیکی قرار خواهد داد تا جایی که هر کدام از این تغییرات خود زمینه ساز بحرانی جدید در این منطقه پر التهاب خواهد شد. آنچه که از وقوع این بحران ها جلوگیری خواهد کرد فقط رفتار دولتهای منطقه است.

گزارش از مریم پیک‌آذر

 انتهای پیام/