مقبره چلپی اوغلی یادگاری از گنجینه های مولوی/بازدید از یادگاری ایلخانیان را از دست ندهید

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛مجموعه تاریخی چلبی اوغلو یادگاری از دوران ایلخانیان مغول است که در شهر سلطانیه،پایتخت سلطان محمد خدابنده قرار دارد.

سلطان چلپی اوغلو بازمانده‌ای از مولانا جلال الدین بلخی است که در قلب شهر تاریخی سلطانیه آرمیده است و این مجموعه شامل یک آرامگاه و یک خانقاه و منسوب به عارف، چلبی اغلو، نوه مولوی و پسر بهاءالدین ولد می‌باشد و معماری آن با مصالح سنگی صورت گرفته است.

مقبره چلبی اوغلی در ۵۰۰متری جنوب غربی سلطانیه قرار دارد،این مجموعه شامل دو بخش خانقاه و مقبره می‌باشد که خانقاه شامل صحن مرکزی است که پلان و نمای معماری این مجموعه با الهام از عقاید صوفیه طراحی شده، و هریک از فضا‌ها با عملکردی خاص اجرا شده است.

از چشم گیر‌ترین اسناد این مجموعه، کتیبه جرز جنوبی ایوان جنوبی است که این کتیبه حاوی اطلاعات حک شده‌ای می‌باشد که از اسناد معتبر برای شناسایی دقیق شهر سلطانیه محسوب می‌شود.

این کتیبه در سه قطعه که یکی در بالا و دو قطعه در طرفین ایوان نوشته شده است و درحال حاضر قسمتی از آن از بین رفته و تنها بخشی از کتیبه باقی مانده است وبررسی کتیبه در این بنای تاریخی از حساسیت خاصی برخوردار است.

در متن کتیبه، لقب‌های خاصی چون صاحب معظم و افتخار ایران نام برده شده است که این القاب متعلق به محمدبن محمد جوینی (شمس الدین) است.. نخست اسم حقیقی دو نفر، به نامهای شیخ براق در کتیبه اول و خواجه شمس الدوله والدین محمد در کتیبه میانی آمده است.

سبک قبرسلطان چلبی در این آرامگاه از این نظر، اهمیت به سزایی دارد و داخل مقبره به فضاهایی تقسیم شده است که جسد سلطان در وسط دفن شده و اجساد مریدان با توجه به درجه و مقام آن‌ها در اطراف آن قرار داده شده‌اند.

مجموعه چلپی اوغلو اکنون بنایی ۷۰۰ ساله است که توسط یکی از مریدان مولانا جلال الدین رومی، که به مولوی از حکیمان و عارفان ایران ملقب است، در قرن ۸ (هـ. ق) ساخته شده است و باستان‌شناسان و محققان، به طور دقیق این مجموعه را به سلطان چلپی منسوب و تاریخ احداث بنا را سال ۷۲۸ هجری قمری بیان کرده‌اند. اکنوناین بنا به عنوان یکصد و شصت و هفتمین اثر تاریخی کشورمان به ثبت رسیده است ودر فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

معرفی بخش‌ها

این مجموعه از دو بخش خانقاه و مقبره تشکیل شده است. خانقاه شامل صحن مرکزی بوده و در اضلاع غربی و شرقی آن حجرات قرار گرفته‌اند. پلان معماری این مجموعه با الهام گرفتن از عقاید و مراتب صوفیه طراحی و هر یک از فضاها با عملکردی خاص، اجرا شده است.

بخش نخست

واحد نخستین در قسمت ورودی به مرتبه فقرا اختصاص داشته طالبان جنّت، مرتبه بعدی این فرقه، در زوایای قسمت ورودی جای گرفته‌اند. حجرات انفرادی صحن مرکزی با دارا بودن درهای کوتاه، محل ریاضت مریدان را با توجه به مراتب آنها تشکیل می داده است. صحن خانقاه محل سماع جمعی بوده که سلطان در وسط و مریدان در گرداگرد آن حلقه می‌زدند و بدین ترتیب حلقه ذکر بر پا می گردیده است.

احتمالاً واحدهای جنوبی خانقاه به عنوان کلاس‌های آموزشی و فضای واقع در طرفین ایوان جنوبی محل حلقه ذکر زمستانی بوده است. طبقه دوم بنا در طرفین ایوان به شدت آسیب دیده و فرو ریخته و گرداگرد آن عنصری شبیه به جان پناه دیده می‌شود. قرینه سازی در کل مجموعه کاملاً رعایت شده، و مصالح اصلی بنا را لاشه سنگها و ساروج تشکیل داده و سقف حجرات و زوایا گنبدی شکل می‌باشد.

عده‌ای از محققان و باستان شناسان بنای خانقاه را مقدم بر مقبره سلطان چلبی می‌دانند و بعضی از آن‌ها تاریخ احداث مقبره را مقدم بر خانقاه اعلام نموده‌اند. یکی از مدارک بسیار ارزنده‌ای که در حل مسئله تاریخ گذاری واقعی بنای خانقاه از اهمیت به سزایی برخوردار است، مطالعهٔ کتیبه حک شده بر جرز جنوبی ایوان جنوبی است. این کتیبه در سه قطعه که یکی در بالا و دو قطعه در طرفین ایوان نوشته شده، از اسناد معتبر در شناسایی شهر سلطانیه و نکات و دقایق به آن است.

بخش دوم

قسمت دوم این مجموعه تاریخی بقعهٔ معروف به سلطان چلبی است. پلان این بنا هشت ضلعی بوده و هر ضلع آن از نمای خارجی به طول ۱۶ /۴ متر، به ارتفاع ۱۷ متر و طول ۵ / ۷ متر با زیبایی خاصی طراحی و اجراء گردیده است. بنا ابتدا با سه ردیف سنگ سبز تراشیده ساخته شده که در این قسمت سنگ‌هایی از نوع ماسه‌ای کم دوام به کار رفته و سپس آجر چینی با سبک زیبایی آلت و لغت و کاربندی آجری تا رقوم ۵/۲ متر اجراء شده است. فرم آجر چینی در طاق نماهای هشت‌گانه متفاوت به نظر می‌رسد.

پس از آن ادامه کار با آجر چینی ساده انجام گرفته و حد فاصل جرزهای هشت‌گانه طاق نماهای زیبایی طراحی و اجراء شده که طاق‌های پنج و هفت کند آن را زینت داده‌اند. بالای این جرزها گنبد آجری با ساقه نسبتاً بلند استوار شده است. پلان هشت ضلعی با اجرای ترمبه‌ها به پلان ۱۶ ضلعی و سپس به دایره تبدیل شده و گنبد بر آن نشسته است.

سبک قبرسلطان چلبی در این آرامگاه اهمیتی به سزا دارد، از این نظر که این قبر، حلقه ذکر صوفیه را تداعی می‌کند. بدین معنی که داخل مقبره به فضایی تقسیم گردیده، که جسد سلطان در وسط دفن شده و اجساد مریدان با توجه به درجه و مراتب آن‌ها، در گرداگرد آن قرار داده شده‌اند

گزارش از فهیمه شعبانی