جنگنده ایرانی قاهر 313؛ رویایی که به واقعیت تبدیل شد + تصاویر

دانلود PDF

قاهر 313 نمادی از تولید بومی با فناوری جهانی محسوب می‌شود.

به گزارش خبرنگار دفاعی امنیتی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ به نظر می‌رسد توان دفاعی کشور در برابر تهدیدهای بالقوه و بالفعل آنچنان رسوخ کرده که بسیاری خود را در این زمینه صاحب نظر می‌دانند و به خود اجازه اظهار نظر به تلاش‌های محققان و پژوهشگران کشور را می‌دهند. در این میان بنظر می‌رسد بازخوانی پرونده قاهر یکی از مسائلی است که می‌تواند سوالات زیادی را درباره توان دفاعی و قدرت پاسخ نظامی ایران پاسخ دهد.

دکترین نظامی ایران براساس یک برنامه جامع دفاعی طراحی شده و هدف آن پاسخ کوبنده به هر نوع تجاوز پیش‌بینی شده است. بر این اساس می‌توان نظام دفاعی ایران را یک نظام دفاعی واقعی و براساس توان بومی دانست که مولفه‌های قدرت خود را نه از واردات صنایع نظامی، که از فناوری بومی دریافت می‌کند. دوران 8 سال دفاع مقدس و خروج مستشاران نظامی که در دوران طاغوت شاکله ارتش شاهنشاهی را شکل داده بودند، هنوز در خاطر استراتژیست‌های دفاعی ایران مانده است و به عنوان یکی از نمونه‌های واقعی در دنیای نظامی‌گری مثال زده می‌شود.

قاهر 313؛ رویایی که به واقعیت تبدیل شد + تصاویر

بر این اساس فناوری‌های دفاعی ایران به هیچ عنوان براساس واردات و خرید شکل نگرفته و حتی در صورت ورود فناوری بیگانه، کاملا بازسازی و بومی شده است که امکان رمزگشایی و بررسی کارایی آن برای محاسبه‌گران نظامی بیگانه امکان‌پذیر نباشد؛ به همین دلیل قاهر نمادی از تولید بومی با فناوری جهانی محسوب می‌شود. فناوری که اگر نسخه از نسل 4 یا 5 هواپیماهای مدرن امروزی هم محسوب نشود، در پایین‌ترین سطح، دلیل برای تولید و یا حتی بازتولید اما با توان داخلی محسوب می‌شود. توانی که بسیاری از کشورهای مدعی هنوز به آن دست نیافته‌اند.

سابقه تولید هواپیماهای جنگنده در ایران به دوران 8 سال دفاع مقدس بازمی‌گردد که تلاش‌های بی‌بدیل شهید ستاری در این خصوص هنوز در ذهن کارکنان نیروی هوایی باقی است. ثمره این تلاش‌ها در سال‌های بعد و با حضور آذرخش و صاعقه در بدنه اسکادران هوایی کشور مشاهده شد و پاسخی برای تمامی افرادی بود که این حرکت را پیشاپیش محکوم به شکست می‌دانستند. از این رو عجیب نیست که در این بخش هم افکار دیرباورانه هنوز وجود داشته باشد و قبول دستیابی به فناوری‌های روز نظامی دنیا برای این گروه اندکی عجیب و دور از ذهن باشد، همانگونه که در واقعه ضبط هواپیمای جاسوسی بدون سرنشین آمریکا نیز در ابتدا گمانه‌زنی‌های زیادی وجود داشت تا اینکه با نمایش خود هواپیما و حتی رمزگشایی از اطلاعات حافظه آن، سکوت بین‌المللی برای مخالفان ایجاد شد.

هواپیمای فوق پیشرفته قاهر 313 یکی از دستاوردهای شگفت‌انگیز جمهوری اسلامی ایران در صنعت ساخت هواپیما است. قاهر-۳۱۳ پروژه‌ای برای ساخت نوعی جت جنگندهٔ تک‌سرنشین و پنهان‌کار در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است که اولین پیش‌نمونه یا ماکت آن در ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ رونمایی شد. طبق اظهارات احمد وحیدی وزیر دفاع وقت ایران، این جنگنده دارای سطح مقطع راداری بسیار کم بوده و با تجهیزات پیشرفته ساخته شده و به سامانه‌های الکترواویونیک مجهز می‌باشد.

به گفتهٔ وی این جنگنده قادر به حمل تسلیحات پیشرفتهٔ بومی بوده و از قدرت تهاجمی بالایی برخوردار است. وحیدی قابلیت نشست و پرواز با طول باند کوتاه، توانایی انجام عملیات پروازی در ارتفاع پست و تعمیر و نگهداری آسان و سریع را از دیگر ویژگی‌های این جنگنده برشمرد. هرچند برخی از کارشناسان بین‌المللی آن را شبیه به یک مدل آزمایشی دانسته‌اند.

قاهر یک جنگنده جت تک‌موتوره و تک‌سرنشینه با دو ورودی هوا در دو طرف کابین خلبان است. طول قاهر کمتر از ۱۶ متر و فاصله دو نوک بال آن کمتر از ۱۱ متر تخمین زده می‌شود.

واقعیتی که باور آن برای دشمنان سخت است

تصاویری از پرواز این هواپیما پخش شده که دیوید چنسیوتی از کارشناسان و خلبانبان ایتالیایی مدعی شده است که بیشتر به پرواز کنترل از راه دور یک مدل هواپیما شباهت دارد تا پرواز یک جت جنگنده مدرن. دیو ماجومدار هم در پایان تحلیلی که از مشخصات این هواپیما ارائه داده با تردید بسیار حدس می‌زند که این هواپیما یک مدل آزمایشی باشد و به عنوان یک بستر آزمایشی ساخته شده است. به نوشته دیوید چنسیوتی کارشناس هوانوردی و خلبان سابق نیروی هوایی ایتالیا قاهر-۳۱۳ از «آیرودینامیک غیرقابل قبول و زیبایی هالیوودی» برخوردار است و برای ایفای نقش یک جت جنگنده کوچک است.

به گفته وی کابین خلبان بسیار ساده‌تر از کابین یک جنگنده پیشرفته است و به کابین هواپیماهای کوچک شخصی شباهت دارد. دماغه هواپیما هم کوچک‌تر از آن است که بتوان راداری در آن قرار داد. ورودی‌های هوا بیش از اندازه کوچک هستند و هیچ نوع اگزوز خروجی برای قسمت موتور وجود ندارد و اگر از پس‌سوز موتور استفاده شود کل جت ذوب خواهد شد. وی معتقد است که قاهر-۳۱۳ در مجموع شبیه یک مدل آزمایشی بزرگ است.

دیوید ماجومبار در Flight Global نوشته که قاهر-۳۱۳ شباهت مبهمی با هواپیمای آزمایشی بوئینگ برد آو پری (Boeing Bird of Prey) دارد که برای تست‌های پنهان‌کاری ساخته شده بود. اما برخلاف برد آو پری از طراحی منشوری استفاده می‌کند که یادآور اولین پروژه‌های هواپیماهای پنهان‌کار آمریکا مثل پیش‌نمونه لاکهید هو بلو (Lockheed Have Blue) در دهه ۱۹۷۰ است که بعدها به تولید اف-۱۱۷ نایت‌هاوک منجر شد. وی همچنین نوشت با توجه به اندازه بسیار کوچک هواگرد و تک‌موتوره بودن آن، قاهر-۳۱۳ احتمالا از مدل مهندسی معکوس شده موتور توربوجت ژنرال الکتریک جی-۸۵ موتور جنگنده اف-۵ استفاده می‌کند.

تال اینبار کارشناس هوانوردی اسرائیلی در گفتگو با معاریو قاهر-۳۱۳ را بیشتر شبیه به یک ماکت فایبرگلاس یا مقوایی توصیف کرده تا یک جنگنده بمب‌افکن رادارگریز چندمنظوره که رسانه‌های ایران آن را معرفی کرده‌اند. وی گفته: این یک هواپیما نیست؛ چون یک هواپیمای واقعی این گونه نیست. اما یک مهندس هوافضای دیگر که به طور ناشناس با تایمز اسرائیل گفتگو کرده گفته هر چند مشخص است که این هواپیما یک نمونه قابل استفاده نیست اما طرح پیشرفته پنهان‌کاری به همراه مانورپذیری فوق‌العاده در آن به کار رفته و هر چند از توانایی بمباران برخوردار نیست، اما پتانسیل این را دارد که به یک هواپیمای رهگیر تبدیل شود. به گفته وی، جمهوری اسلامی ایران به یک رهگیر دفاعی با قدرت غافلگیری نیاز دارد و اندازه قاهر-۳۱۳ در حدی هست که بتواند موشک‌های هوابه‌هوای واقعی را حمل کند.

شبکه خبری BBC در گزارشی نوشت به نظر می‌رسد این هواپیما یک کپی بی‌ارزش از اف ۲۲ رپتور و توانایی‌های آن باشد. روزنامه اسرائیلی هاآرتص نیز طی گزارشی نوشت که فیلم نشان داده شده از پرواز هواپیما، مبهم و به نظر فقط یک پهپاد بود.

و اما واقعیتی شیرین

شاید دشمنان جمهوری اسلامی ایران ویژگی‌های منحصر به فرد قاهر 313 را ندیده‌اند که لب به یاوه‌گویی گشوده‌اند، ویژگی‌هایی همچون؛

در سیستم ساختاری قاهر 313 از دو ورودی و مکنده هوا برای رساندن اکسیژن به موتور استفاده شده است؛ با توجه به زاویه غیر مستقیم ورودی هوا نسبت به موتور، بازتاب راداری آن کاهش یافته، و آن را زاویه‌دار ساخته‌اند تا بتواند انرژی موجی رادار را جذب کند، دقیقا همانند چیزی که در F35 دیده می‌شود. گازهای داغ خروجی موتور قبل از خروج با هوای خنک مخلوط می‌شوند، تا تأثیر گرمایی بر سطح هواپیما کاهش یابد.

از مواد جاذب راداری در بدنه استفاده شده است، تا انرژی موجی را جذب و بازتاب راداری آن کاهش یابد.

با توجه به طول و ارتفاع کم ۱۶ و ۴ متری که برآورد شده است، هواپیما دارای دو محفظه با ظرفیت دو بمب ۲۰۰۰ پوندی، یا تعداد بیشتری موشک هوابه‌سطح، یا حداقل ۶ موشک هوابه‌هوا در رسته آر-۱۷ یا پی‌ال-۱۲ می‌باشد.

مشخصات عمومی

خدمه: ۱ افسر خلبان

طول: ۱۶٫۱۳ متر

پهنای بال: ۱۰/۵۵ متر

ارتفاع: ۵٫۵ متر

دیگر ویژگی‌های مهم قاهر

1- زائده‌های اطراف خروجی موتور می‌تواند برای کاهش اثرات حرارتی و راداری و نصب خروجی بردار متغیر در آینده مفید باشد.

2- شکل شکسته بال که جالب و عجیب‌ترین نکته ظاهری قاهر313 است به کاهش اثرات راداری و حرارتی کمک می‌کند هر چند که مأموریت اصلی آن چیز دیگری است.

3- به احتمال زیاد، عمده تسلیحات قاهر در محفظه داخلی بین دو ارابه فرود اصلی حمل می‌شود که برای کاهش بازتاب راداری ناشی از نصب تسلیحات زیر بال و بدنه روش مطمئنی است.

4- ورودی هوای موتور بالای بدنه قرار گرفته است که باعث کاهش بازتاب راداری در برابر رادارهایی که از پایین به هواپیما نگاه می‌کنند می‌شود.

5- استفاده از مواد جاذب امواج راداری در بدنه برای جذب انرژی امواج رادار و کاهش بازتاب راداری از دیگر روش‌های استفاده شده در قاهر برای افزایش پنهانکاری است.

6- در این هواپیما با استفاده از سطوح تخت و کمی هم سطوح منحنی در بالای بدنه بر مبنای اصول طراحی هواپیماهای پنهانکار اقدام شده است. به عنوان مثال شکل دماغه و زوایای پهلوهای بدنه مطابق اصول پنهانکاری راداری انتخاب و طراحی شده است و می‌توان گفت از این لحاظ قاهر 313 هواپیمای رزمی نسل پنجمی(با تعاریف مرسوم دنیا) است.

7- استفاده از زاویه حمله و فرارهای یکسان در بیشتر سطوح بدنه به علاوه خطوط شکسته در لبه دریچه‌های ارابه‌های فرود برای پنهانکاری یکی از روش های لازم است که در قاهر 313 دیده می‌شود.

8- سکان‌های عمودی V شکل به پنهانکاری یک هواپیما کمک شایانی می‌کنند که در این جنگنده مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

9- باید دید برای کاهش اثرات بازتاب راداری کلاه و صندلی خلبان و خود خلبان با توجه بزرگ بودن کانوپی (طلق کابین) چه تدبیری اندیشیده شده است.

10- گازهای داغ خروجی موتور، پیش از خروج از هواپیما با هوای سرد از طریق دو مجرای بالای بدنه ترکیب شده و با دمای پائین از هواپیما خارج می‌شوند تا اثرات حرارتی کاهش یابد.

11- استفاده از دو ورودی که از دو مجرا هوا را به موتور می‌رسانند به دلیل ایجاد زاویه غیر مستقیم از موتور تا ورودی هوا، باعث کاهش بازتاب راداری می‌شود ضمن اینکه احتمال طراحی خود مجرا با سطوح زاویه دار برای گرفتن انرژی امواج رادار مانند شیوه استفاده شده در جنگنده اف-35 وجود دارد.

12- تمرکز جرم، حول محور طولی جنگنده قاهر313 موجب افزایش مانورپذیری می‌شود.

13- با توجه به ابعاد هواپیما که طول آن کمتر از 16 متر تخمین زده می‌شود، محفظه حمل جنگ‌افزار آن می‌تواند دست کم دو بمب 2هزار پوندی یا تعداد بیشتری بمب‌های کوچک نقطه زن هدایت‌شونده، یا دست کم 6 موشک هوا به هوا در رده R-73 یا PL-12 را در خود جای دهد.

14- وجود پیشبال (Canard) برای افزایش مانورپذیری، تولید برآی مثبت، وجود سطوح کنترلی روی آن، کاهش دهانه بال با بزرگ در نظر گرفتن پیشبال از مزیت‌های استفاده از آن است.

15- وضعیت بال و بدنه قاهر نشان می‌دهد طرح آن نزدیک به طرح‌های «ترکیب بال و بدنه» است که دارای مزیت‌های آیرودینامیکی بسیار خصوصاً در کاهش تداخلات نامناسب جریان بال و بدنه است.

16- بال ضخیم در قاهر313 مناسب است، البته این نوع بال‌ها برای سرعت‌های نه چندان بالا بهینه هستند. به نظر دهانه بال این جنگنده کمتر از 8 متر باشد.

17- با توجه به وجود پیشبال، احتمالاً این هواپیما برای مانورپذیری بیشتر با حاشیه پایداری کم و یا ناپایدار طرحی شده است.

18- ارابه‌های فرود اصلی در کنار بدنه رو به جلو جمع می‌شوند که باعث ایجاد فضای مفید بیشتر در داخل بدنه می‌شود.

19- سطح دم عمودی نسبتاً بزرگ است که پایداری سمتی مناسبی ایجاد کرده و با بخش متحرک (رادر) بزرگ، مشخصات مانوری جانبی مناسبی ایجاد می کند. با توجه به این سکان عمودی، ارتفاع قاهر کمتر از 4 متر تخمین زده می‌شود.

20- مزیت‌های پیشبال در زوایای حمله بالا بیشتر است، زیرا با تولید جریان گردابه‌ای و ریختن آن روی بال باعث تولید بهینه برا با نیاز به سرعت خطی و نیروی رانش کمتر و در نتیجه مصرف سوخت کمتر می‌شود.

21- شکل و محل ورودی هوا خطر جدایی جریان در زوایای حمله بالا دارد که با توجه به قابلیت پرواز قاهر در زوایای حمله بیش از 20 درجه باید به نحوی این مشکل مرتفع شده باشد.

22- جلوی ورودی هوای موتور حالت ریشه کشیده LERX دارد که مزیت‌های آیرودینامیکی بالایی دارد.

23- طراحی ویژه بال و پیشبال اصلی‌ترین عوامل ایجاد توانمندی پرواز و نشست در باندهای کوتاه است که این هواپیما را برای استقرار در پایگاه‌های کوچک یا باندهای فرعی در راستای نبرد نامتقارن مناسب می‌سازد.

25- شکل شکستگی بال‌ها نمونه کامل یک هواپیمای اثر سطحی بومی است، در نمای روبرو دارای شکل شبیه به M است که در کنار شکل W از بهترین فرم‌ها برای استفاده از اثر سطح است.

26- شکستگی بال ضمناً به عنوان یک بالچه نوک بال هم عمل می‌کند که به کاهش پسای القایی و کاهش مصرف سوخت و افزایش مداومت پروازی منجر می‌شود، خصوصاً در پروازهای نزدیک به سرعت صوت که احتمالاً این هواپیما برای آن رژیم پروازی بهینه شده است.

27- کانوپی بسیار بزرگ این هواپیما منجر به ایجاد دید عالی و 360 درجه به اطراف می‌شود که برای پروازهای ارتفاع پائین لازم است و البته در مأموریت‌های تهاجم زمینی بسیار کمک کرده و در نبرد هوایی نزدیک هم بسیار مفید است.

همه هواپیماها با پرواز در ارتفاع نزدیک به زمین از اثر سطح بهره‌مند می‌شوند، اما شکل شکسته بال در قاهر 313 به استفاده بهینه از اثر سطح برای پروازهای طولانی تر در ارتفاع پائین و نشست و برخاست از باندهای کوتاه کمک می‌کند.

28- ارابه فرود این هواپیما کپی شده از هیچ یک از جنگنده‌های فعلی جمهوری اسلامی ایران نیست و طراحی جدیدی ضمن شباهت به طرح کلی ارابه فرود هواپیمای سوخو-25 دارد.

29- تک موتوره بودن هواپیما ضمن کاهش مصرف سوخت کلی و سهولت تعمیر و نگهداری، نشان از سبک وزن بودن این هواپیما دارد.

30- تک چرخه بودن ارابه‌های فرود گواه دیگری بر سبک وزن بودن این هواپیما با وزن برخاست در حدود 12تا 14 و بیشینه وزن احتمالاً کمتر از 20 تن است.

31- با توجه به طول و عرض کم دماغه قاهر 313 به نظر می‌رسد بخشی تجهیزات راداری زیر محل استقرار خلبان جای داده شده باشد.

32- فرم دماغه قاهر 313 با شکل آنتن رادارهای هوایی موجود در جنگنده‌های کشور تطابق ندارد، بنابراین به احتمال زیاد یک رادار جدید و متفاوت یا راداری موجود با آنتن جدید برای آن در نظر گرفته شده است.

33- استفاده از دو نمایشگر چند منظوره یا MFD بزرگ در وسط کابین و سه نمایشگر کوچکتر نشان از تلاش و حرکت به سمت استفاده از سامانه‌های جدید و پیشرفته است که منجر به کاهش هزینه و زمان تعمیرات، افزایش چشمگیر قابلیت اطمینان و مزیت‌های زیادی دارد .

34- استفاده از 8 نمایشگر آنالوگ در کابین در کنار نمایشگرهای فوق نشان دهنده نهایی نشدن فناوری MFDها از نظر طراحان قاهر 313 دارد. با توجه به اهرم هدایت از نوع معمولی احتمالاً سامانه کنترل سطوح متحرک بال و پیشبال و سکان عمودی و پروازی قاهر313 از نوع هیدرولیکی است نه سامانه پرواز با کنترل الکتریکی(FBW) زیرا نمونه‌های موجود این سامانه در دنیا از «اهرم هدایت کناری» استفاده می‌کند.

35- تجهیزات مخابراتی و کنترل‌های سامانه‌های جانبی در کنار دست خلبان جای گرفته که طراحی مرسومی است. هرچند که دسته گاز موتور در تصاویر منتشره از کابین دیده نمی‌شود.

36- در این جنگنده از رادیوهای بومی ساخت صنایع الکترونیک وزارت دفاع با قابلیت‌های جهش فرکانسی و مقاوم در برابر اختلال و برخوردار از رمز کننده‌های خودکار با الگوریتم‌های پیشرفته استفاده شده است.

37- صندلی پرتاب‌شونده این هواپیما شباهت ویژه‌ای به نمونه‌های موجود نداشته و احتمالا همان نمونه بومی باشد که چندی پیش آزمایش آن از هواپیمای بستر آزمایش "آرمیتا" با موفقیت کامل انجام شد.

38- استفاده از 8 نمایشگر آنالوگ در کابین در کنار نمایشگرهای فوق نشان‌دهنده نهایی نشدن فناوری MFDها از نظر طراحان قاهر 313 دارد.

39- در نمونه فعلی قاهر، نمایشگر سربالا(HUD) دیده نمی‌شود و کلاه پروازی ساده است و بدیهی است در نمونه‌های تولیدی شاهد HUD خواهیم بود.

40- بر اساس برخی شواهد تصویری، نمونه نمایش داده شده ماکت در مقیاس واقعی یا «ماک آپ» است که یکی از مراحل مهم ساخت جنگنده پیش از نمونه‌های آزمایشی است.

41- در تصاویر منتشره از مراحل طراحی و توسعه قاهر 313 نرم‌افزاری برای محاسبه سطح مقطع راداری دیده می‌شود که پیشرفت بسیار مهمی برای بهبود محصولات دفاعی کشور است.

42- مدل سازی قاهر313 در نرم‌افزارهای پیشرفته طراحی رایانه‌ای (CAD) نظیر CATIA که امکان اتصال به رایانه و ماشین‌های تولید پیشرفته برای کارهای ساختی را دارد، تحلیل‌های آیرودینامیکی با روش‌های عددی (cfd) با استفاه از نرم‌افزار تولید شبکه عددی GAMBIT و نرم‌افزار تحلیل جریان FLUENT، محاسبات طراحی با نرم‌افزار انجام شده که نشان از کار کامل علمی در حوزه‌های مختلف طراحی این جنگنده بومی دارد.

43- آزمایشات تونل باد نمونه‌های قاهر برای رسیدن به فرم بهینه آیرودینامیکی انجام شده است.

44- آزمایشات پروازی فراوانی با نمونه پروازی مقیاس کوچک قاهر انجام شده که روشی مرسوم برای استخراج خصوصیات پروازی هواپیمای در حال طراحی با هزینه و زمان کمتر است.

45- از ابتدای طراحی تا ساخت نمونه فعلی، 2.5 تا 3 سال طول کشیده که نشانه مدیریت قوی و عزم جدی برای تولید این محصول جهت نوسازی و افزایش توان هوایی کشور است.

46- از موتور قاهر 313 صحبتی به میان نیامده و احتمال دارد از موتور توربوفن بومی در آن استفاده شود که با نیازهای روز و البته پنهانکاری حرارتی و شکل حجیم بدنه تطابق دارد.

47- در نمونه فعلی قاهر سامانه‌های ردگیری فروسرخ، توپ و برخی سامانه‌های جانبی مانند آنتن‌های فرستند و گیرنده دیده نمی‌شود که شاید به دلیل ماک آپ بودن آن است.

48- طراحی این هواپیما که کمترین شباهتی به نمونه‌های موجود در داخل کشور نداشته و شباهت اندکی با برخی هواپیماهای پنهانکار دنیا دارد نشان از جسارت و ریسک‌پذیری بالای مدیران صنایع هوایی وزارت دفاع است.

49- نمونه رونمایی شده از قاهر 313 هواپیمایی تک نفره است که با توجه به ویژگی‌های اعلام شده دارای نقش چند منظوره یعنی هم عملیات‌های هوا به هوا و هم هوا به سطح خواهد بود.

50- آزمایشات تونل باد، اقدامات نرم‌افزاری و پرواز مدل مقیاس کوچک راه‌هایی برای رسیدن به نتیجه بهتر و قابل اطمینان قبل از ساخت نمونه‌های پروازی است که هزینه بالاتری از آزمایشات فوق دارد. در نتیجه می‌توان انتظار داشت نمونه های عملیاتی قاهر با تغییرات کمتری نسبت به نمونه رونمایی شده تولید شوند.

اما نگاهی دقیق‌تر به این مساله می‌تواند کارگشا باشد و آن توجه به این نکته است که هیچ گروهی اعم از نظامی و حتی غیرنظامی، ابزارهای حیاتی و استراتژی‌های محرمانه خود را به عرصه نمایش عمومی نخواهد گذاشت و تنها بخشی از توان دفاعی که محرمانگی خود را از دست داده برای عموم منتشر می‌شود. توجه به این نکته شاید بخشی از گستره فعالیت‌های توسعه دفاعی کشور را بیش از پیش نمایان سازد که نمایش قاهر 313 تنها بخشی از فعالیت‌هایی است که امروزه محرمانگی خود را از دست داده و ضرورتی برای اختفای آن وجود ندارد.

گزارش از حمیدرضا قربانی

انتهای پیام/

باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی دفاعی امنیتی