استان مرکزی در یک نگاه

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ، استان مرکزی به عنوان پایتخت صنعتی ایران تقریبا در مرکز ایران قرار دارد. بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی کلان‌شهراراک می‌باشد. در روزگار کهن این شهر عراق نام داشت که در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامیده می‌شد که شامل بسیاری از استانهای همجوار امروزی می‌شد. این استان از شمال به استان‌های تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱،۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده‌است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شهر، ۶۶ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه‌ است. مرکز این استان شهر اراک است. شهرستانهای این استان عبارت‌اند از: محلات، اراک، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.

بیشتر مردم استان مركزی به زبان فارسی سخن می گویند. زبان تركی نیز در اكثر روستاهای اطراف اراك ، سربند و ساوه رایج است . در دلیجان مردم به زبان راجی حرف می زنند كه ریشه در زبانها و واژه های دوره مادی دارد.

در خصوص زبان راجی باید گفت كه نشانه های آن در بخشی از مركز ایران چون دلیجان و محلات و نراق و ... برجای مانده است . 

زبان تركی:

زبانی اصلی اكثریت نقاط روستایی شهر ساوه می باشد ولی فارسی تنها در شهر ساوه شهر مأمونیه و در روستاهای آوه و الوسجرد ، زبان اصلی مردم می باشد و در سایر نقاط به عنوان زبان دوم با آن محاوره می شود . اما زبان كردی در روستای قره چای و شهر ساوه رایج می باشد . زبان ارمنی فقط در روستاهای چناقچی بالا و لار ساوه رایج است . گویش الویری از مشتقات زبان پهلوی میانه بوده و به گویش تاتی معروف است .

شهرستان محلات به زبان فارسی سخن می گویند . گویش اهالی روستای بزیجان محلات تركی با لهجه محلی است تمامی اهالی به زبان تركی صحبت می كنند و همچنین همگی اهالی كاملاً به زبان فارسی مسلط می باشند .

گویش اهالی كوه سفید محلات فارسی با لهجه محلی است كه در گذشته به لری صحبت می كردند اما امروزه حتی افراد مسن نیز لری را به خاطر نمی آورند. نیم وری ها گویش رایج خودشان را فارسی می نامند و گویش اهالی همه نقاط اطراف را متوجه می شوند بجز دلیجان كه راجی است . گویش اهالی گل چشمه محلات گویش خود را لفظ فارسی می نامند و گویش نقاط همجوار را به خوبی می فهمند بجز گویش اهالی دلیجان .

 تفاوت گویش گل چشمه با دیگر نقاط این است كه دو حرف ً ح ً و ً ع ً را مانند عرب زبانان ادا می كنند . اما اهالی نینه محلات به دو دسته بختیاری و زندی تقسیم می شود كه بختیاری ها به لری و زندی ها به لكی صحبت می كنند . گویش مشترك بین دو طایفه لری است لازم به ذكر است كه لری و لكی رایج در روستا به شدت با فارسی آمیخته شده و اغلب كلمات محاوره ای فارسی است . اهالی نینه محلات همگی به فارسی مسلط هستند . گویش روستای یكه چاه محلات فارسی با لهجه محلی است كه به گفته اهالی روستاهای دیگر خراسانی صحبت می كنند و لهجه شان متفاوت با دیگر روستاها است اما در برقراری ارتباط با اهالی نقاط دیگر مشكلی ندارند.

شهرستان خمین از مراكزی است كه به علت وجود دشت های حاصلخیز مهاجر پذیر بوده است و اقوام مختلف در این منطقه به چشم می خورد . گروه های مهاجر به همراه فرهنگ و زبان مخصوص به خویش وارد شدند و بر اثر مرور زمان و در طی سالها در تبادلات فراوانی كه با همسایگان داشتند . علاوه بر تأثیر گذاری ، تأثیر پذیری نیز داشتند . كما اینكه امروزه در گروه های ترك زبان منطقه به خوبی مشاهده می شود كه زبان تركی كم كم به دست فراموشی سپرده می شود و بجزء چند روستا جوانان رغبتی به یادگیری و استفاده از آن ، ندارند .در شهر خمین زبان های تركی و لری نیز رواج دارد . در روستاهای مكان و خوگان فارسی نیز تكلم می شود . در میان مناطق بررسی شده در شهرستان خمین زبان تركی در غرب _ شرق و شمال و زبان فارسی در مركز و جنوب رواج دارد . روستاهای اطراف شهر خمین فارس زبان هستند .

همسایگان روستای مكان ترك زبانند ، همسایگان روستای خوگان نیز همچنین ترك زبان هستند . در نزدیكی روستای ریحان علیا ، روستای فرنق ، آشمسیان اهالی برجك لر زبان هستند و بقیه به فارسی سخن می گویند.

روستاهای اطراف قیدو هما فارس زبان هستند . در شهر خمین و روستای قیدو جوان ها از زبان زرگری برای شوخی و مزاح استفاده می كنند . در بقیه نقاط بررسی شده زبان ساختگی وجود ندارد.

در طبقه بندی لهجه های ایرانی ، آشتیانی از زمره لهجه های مركزی ایران به شمار می آید و با لهجه های وفسی و امره ای قرابت دارد . تنها آثار مكتوب قدیمی به این لهجه ، اشعار میرزا محمد علی بیدل آشتیانی ( سده 11 ق / 17 م ) است كه در اصفهان پایتخت صفویان مستوفی بود . از مختصات این لهجه به كار رفتن (ژ) در وسط و آخر كلمات ، غالباً به جای (ج) فارسی است مانند واجب = واژو ، كاج = كاژ . اهالی شهر آشتیان فارسی زبان می باشند اما لهجه آشتیانی كه تا چند دهه پیش متداول بوده امروزه به ندرت توسط كهنسالان بكار می رود.

در دلیجان همانطور كه پیشتر اشاره شد اهالی به زبان فارسی سخن می گویند اما در بعضی نقاط گویش راجی ، رایجی یا دلیجانی حرف می زنند . گویش دلیجانی ( راجی ، رایجی ) بازمانده زبان باستانی ایران است . ً راجی ، منسوب و معرب ری است كه به عبارتی به ری نسبت داده شده است . این واژه از دو جزء راج و ی شكل گرفته است و در كتب تاریخی گاه به صورت گویش (( رازی )) از آن نام برده شده است . راج ، معر (( راگ )) است كه در زبان پهلوی نام شهر ری بوده است . تا حدود هشتاد سال پیش در شهر دلیجان و نراق ( به خصوص محلات قدیمی آن مثل دنیاداران و پایین ) مردم با گویش راجی صحبت می كردند . اما امروزه به سبب ورود تلویزیون ، این لهجه زیر نفوذ زبان فارسی قرار گرفته و تنها سالخوردگان واژه ها و جمله هایی از آن را به یاد دارند و در برخی روستاها سالخوردگان فقط با این بهجه سخن می گویند و فارسی بلد نیستند . امروزه جوانان گرایش به سخن گفتن با این گویش را ندارند و به یقین می توان گفت كه رو به فراموشی است . تعدادی از مهاجرین نیز به لهجه های خود سخن می گویند :كه عبارتند از :

زندی ها: به زبان لكی سخن می گویند 

لرها: به زبان لری سخن می گویند

بختیاری ها: نیز به زبان لری حرف می زنند.

منطقه سربند آخرین نقطه تركیب و اختلاط زبانی است كه از یك سو تركی و از دیگری فارسی ، لری _ ارمنی و كردی در تضاد و تجانس با یكدیگرند اگر چه چند اقلیت ارامنه بقیه سعی دارند خود را فارسی زبان جلوه دهند لیكن گویش محلی بویژه با لهجه های كاملاً آشكار نشان از وجود چند زبانی را در منطقه می نماید.

مثلا در مالمیر و قائیدان كه مردمی با چهره های گویش لری و محلی دارند زبان خود را فارسی می دانند و گاه ابراز می دارند كه ما نه تركیم و نه لر هستیم و زبان بخصوصی داریم مثلاً به من مفی گوییم ( م ) در حالیکه لرها می گویند ( مو ) در نظر اینگونه افراد جنسیت فارسی برتری دارد كه نشان از یك اندیشه پوچ و ساده گرایانه است و این در حالی است كه در منطقه لر نشین یك لر با افتخار خود را لر می نامد.

گرچه ریشه زبان فارسی و كردی و ارمنی و گویش لری همبستگی تام دارند لیكن تغییرات صوری و اشكال مذهبی آنها را از هم جدا نمود . زبان كردی فقط بصورت ایلی «كلهر» وجود دارد روستاهای فارسی نشین به نسبت بیشتر از روستاهای ترك نشین است و در زبان ایشان ته لهجه ای دیده می شود.

زبان تركی برخی از اهالی این منطقه منشعب از آسیای مركزی است . گویش لری منشعب از كردی كه همانطور كه اشاره شد برخی از افراد این مناطق بدان سخن می گویند.