چرا سوره توبه با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز نشده است؟

سوره ی توبه با اعلان جنگِ عمومی با مشرکان و طردِ تمام پیمان های پوشالی آنان افتتاح گشته است.

به گزارش حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ درباره ی علت نیامدن «بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. چرا سوره ی توبه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» ندارد؟

 
1 - برخی حکمت آن را ارتباط سوره های انفال و توبه یا آن که این دو سوره را یک سوره دانسته و آن را دلیل عدم ذکر « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» معرفی نموده اند.
کسانی که ارتباط میان سوره ی انفال و توبه را دلیل نیامدن «بسم الله» در آغاز سوره ی توبه می دانند، به روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ تمسک کرده اند که می فرماید: «انفال و برائت یک سوره محسوب می شوند»[1] و معتقدند: تناسب و ارتباط میان این دو سوره، از ارتباط سایر سوره ها با یک دیگر بیش تر است بلکه در بیش تر مسایل، گویی سوره ی توبه متمم سوره ی انفال است. چرا که بیش تر مطالب این دو سوره در اصول و فروع دین ، سنن الهی، شریعت و قانون، به ویژه قوانین جنگ و آن چه مربوط به آن است مانند آمادگی رزمی ، اسباب پیروزی و غیره از امور روحی ، مالی ،احکام معاهدات ، پیمان ها از نظر حفظ ، نقض به موقع آن ها و نیز احکام ولایت در جنگ میان مؤمنان با یکدیگر و کافران با هم و هم چنین ویژگی مؤمنان راستین ،کفرپیشگان ، منافقان و بیماردلان، آن چه در سوره ی انفال به طور اجمال مورد اشاره قرار گرفته در سوره ی توبه به تفصیل آمده است.[2]
 
2- بعضی دیگر، دلیل آن را عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» ـ که نشانه ی رحمت است ـ با اعلام برائت ـ که نشانه ی غصب است ـ دانسته اند.
کسانی که این دو را یک سوره نمی دانند و حکمت نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه را عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلام برائت دانسته اند، استناد نموده اند به روایتی از حضرت علی ـ علیه السلام ـ که می فرمایند: « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ  برای امان و رحمت است ولی سوره ی برائت برای برداشته شدن امان از شمشیر نازل شده است.» [3]
 این گروه عقیده دارند سوره ی توبه مستقل است و نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز آن به خاطر لحن قهرآمیز سوره نسبت به مشرکان و اعلام تنفر از مشرکان پیمان شکن است که این موضوع با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» که نشانه ی صلح و رحمت است سازگار نیست.
 
3- بعضی از مفسران که این دو سوره را یک سوره دانسته اند; علاوه بر وجود ارتباط معنوی، بین دو سوره محسوب شدن سوره ی انفال از سوره های هفت گانه ی طولانی (سبع طوال) در روایات[4] و به دنبال آن سوره های مئون (صد آیه)، در صورتی که سوره ی انفال به تنهایی 75 آیه است ؛ تأییدی است بر این که دو سوره ی انفال و توبه، مجموعاً هفتمین سوره ی طولانی قرآن است; ضمن این که نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در میان دو سوره را تأیید دیگری بر یکی بودن این دو سوره دانسته اند.[5]
 
نتیجه:
سوره ی توبه با اعلان جنگِ عمومی با مشرکان و طردِ تمام پیمان های پوشالی آنان افتتاح گشته است و « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» حاملِ روح صلح و آرامش و هم زیستی مسالمت آمیز است; به همین جهت سوره ی جنگ و نبرد و یا سوره ی قتال و پیکار با مشرکین، با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» آغاز نشده است.
 
ممکن است علت نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در اول سوره ی توبه، مشابهت آن با سوره ی انفال باشد که به سانِ بخشی از آن تلقی می شود. سوره ی انفال بازگوکننده ی جهادِ مسلمین در جنگ بدر است و سوره ی توبه جهادِ مسلمین را در جنگ تبوک گزارش می کند; پس داستان مندرج در سوره ی انفال ـ از لحاظ هدفِ کلی ، تشویقِ مسلمین به جهاد و برحذر داشتن آن ها از تخلف نسبت به اوامرِ خدا و رسول ـ همانند داستانِ موجود در سوره ی توبه است; از این رو، سوره ی توبه همراه سوره ی انفال و به دنبال آن آمده است.[6]
 
به نظر ما می توان میان دو موضوع جمع کرد و با توجه به روایت امام صادق -علیه السلام- و حضرت علی-علیه السلام- ، حکمت ترک « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه، ارتباط و تناسبِ میان سوره ی انفال و توبه و هم چنین عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلان جنگ با مشرکان پیمان شکن بدانیم; زیرا در غیر این صورت، موضوع عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلام برائت، به تنهایی با سوره هایی مانند کافرون، منافقون و مسد که با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» آغاز شده اند، نقض خواهد شد و از سوی دیگر، درست است که سوره ی توبه با آیات برائت شروع شده است ،ولی متضمن موضوع توبه، محبت به پرهیزکاران، دادن چهار ماه مهلت به مشرکان و ... می باشد که نشان دهنده ی رحمت خداوند، حتی  در حق دشمن می باشد.
 
نتیجه آن که ارتباط عمیق میان مطالب مطرح شده در سوره ی انفال و توبه و عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با آیات ده گانه ی برائت در آغاز سوره ی توبه می تواند دلیل ذکر نشدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» باشد.
 
 
منابع:
 
[1]. طبرسی ، فضل بن علی ؛ مجمع البیان، ج 3، ص 6.
[2]. تفسیر کاشف، ج 5، ص 255 به نقل از: عبده، محمد، تفسیر المنار، ج 10، ص 148.
[3]. مجمع البیان، ج 3، ص 7.
[4]. ر.ک: تفسیر ابن کثیر، ج 1، ص 55; و تفسیر طبری، ج 1، ص 34; و سیوطی: الدر المنثور، ج 1، ص 189 و ج 6 ص 101 و روض الجنان، ج 1، ص11 .
[5]. تفسیر کاشف، ج 5، ص 255.
[6]. حجتی، سید محمد باقر، اهداف و مقاصد سوره های قرآن کریم، ص 185.





انتهای پیام/
برچسب ها: سوره ، توبه ، مشرکان ، صلح ، رحمت
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۸
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۱:۵۸ ۱۶ شهريور ۱۴۰۱
در سوره نمل دوبار بسم الله آمده که نامه ایی با نتیجه رحمت ذکر شده و در توبه برعکس بوده شاید کاری که شروع آن مهربانی باشد گویای عاقبت ان است سالی که نکوست از بهارش پیداست و کاری که از روی اتمام حجت و تهاجمی است امیدی نبوده که در پایان ختم به خیر شود.
Iran (Islamic Republic of)
نینا
۱۵:۰۱ ۱۰ دی ۱۳۹۸
خیلی ممنونم واقعا عالی بود
Iran (Islamic Republic of)
سمانه حسینی
۰۵:۲۲ ۳۰ آذر ۱۳۹۸
منکه اونارو خوندم اصلا سردرگمتر شدم ولی متن اخر از اقای کارشناس ارشد خیلی رساتر وبهتر بود دستت شما درد نکنه.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۵:۲۰ ۳۰ آذر ۱۳۹۸
باتشکر
Iran (Islamic Republic of)
طلایه دار
۰۲:۴۴ ۰۵ آبان ۱۳۹۸
عرض سلام
بنده کارشناس ارشد تفسیر و علوم وحیانی دارم
و بنابر بررسی هایی که انجام دادم به این نتیجه رسیدم که علت بدون بسم الله الرحمن الرحیم بودن سوره توبه هیچ کدام از موارد بالا نیست
عرض کنم که تمام سوره های قرآن کریم مخاطب آنها یا رسول اکرم ص است یا مسلمانان و سر صحبت با اینان است اما سوره توبه از اول مخاطبش کفار و پیمان شکنان از کفار و هشدار و اعلام جنگ با این افراد و نهایت خشم خداوند است
در سوره (بسم الله الرحمن الرحیم تبت یدی ابی لهب وتب بریده باد دست ابی لهب اینجا هم خشم و غضب خداوند است اما میبینید که بسم الله الرحمن الرحیم دارد !
چرا ؟ چون مخاطب پیامبر اکرم است و دارد با پیامبر صحبت میکند و سرانجام ابی لهب را بیان میکند لذا شایسته است بسم الله الرحمن الرحیم باشد
اما در سوره توبه که به شکل نامه تند و هشدار و تهدید به منافقین و کفار پیمان شکن است و مخاطب اینان اند در هیچ کجا مرسوم نیست و شایسته نیست که بسم الله الرحمن الرحیم باشد

بنابرین اینکه مخاطب چه کسی است دخیل است در بیان بسم الله الرحمن الرحیم

من الله التوفیق
Iran (Islamic Republic of)
آیناز
۰۸:۲۹ ۲۹ بهمن ۱۳۹۶
ممنون از نویسنده اش عالی بود
Iran (Islamic Republic of)
ستایش
۲۲:۰۶ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶
خیلی بدردم خورد
Iran (Islamic Republic of)
ساینا
۲۲:۰۳ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶
ممنون عااالی بود
آخرین اخبار