به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران؛ دستاوردهای جدید دانشمندان ایرانی در حوزه فضایی شنبه شب (24 آذر ماه) در برنامه گفتگوی ویژه خبری با حضور "حمید فاضلی" قائم مقام سازمان فضایی  کشور و "محمد ابراهیمی" رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.  
 
فاضلی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چگونه دانشمندان ایرانی توانستند شعار ما می‌توانیم را در عرصه عمل نشان دهند؟ گفت: در اولین روز هفته پژوهش همکاران ما در سازمان فضایی و دیگر عزیزان و دانشمندان فضایی کشور موفق شدند دومین میمون فضانورد ایرانی را به فضا پرتاب کنند به طوری که برگ زرین دیگری بر افتخارات علمی و پژوهشی کشور اضافه شد.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه این پرتاب در ادامه مسیر راهبردی برنامه‌ریزی شده برای انجام فعالیت‌های زیست‌محیطی صورت گرفت، افزود: در این اقدام ارزشمند توانستیم فناوری‌هایی را که در این زمینه پیش‌بینی کرده بودیم را تثبیت کنیم.  
 
وی با بیان اینکه ما به دستاوردهای با ارزشی در این زمینه دست یافته‌ایم، خاطرنشان ساخت:‌ خوشبختانه اعتماد به نفس بسیار بالایی،‌ با قابلیت اطمینان بیشتر در میان دانشمندان فضایی کشور بوجود آمد، به طوری که انشاءالله استوارتر و مستحکم‌تر و همچنین با سرعت بیشتر گام برخواهیم داشت.
 
فاضلی با اشاره به اینکه فعالیت‌های کاوشی و کاوشگرها از سال 85 در پژوهشکده سامانه فضانوردی آغاز شد، ادامه داد: خوشبختانه چند پرتاب موفق فضایی انجام شد تا اینکه تصمیم بر این گرفته شد تا در حوزه زیست‌فناوری فضایی وارد عمل شویم. 

*نخستین کپسول زیستی در سال 88 به فضا پرتاب شد
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با بیان اینکه نخستین کپسول زیستی در سال 88 به فضا پرتاب شد، اضافه کرد: پس از این مرحله تلاش کردیم تا قوی‌تر وارد عمل شویم به طوری که قطر محموله‌ها و حجم کپسول‌ها را بیشتر و از نیروی قوی‌تری استفاده کردیم تا اینکه توانستیم به فضای ماورای جو دست پیدا کنیم.  
 
وی با اشاره به اینکه اولین اقدام موفقیت‌آمیز ما در این عرصه در سال 89 صورت گرفت، گفت:‌ در آن زمان به جای موجود زنده از یک عروسک شبیه‌سازی شده در کپسول زیستی استفاده کردیم.  
 
فاضلی با بیان اینکه از سال 91 اولین میمون فضانورد به نام "پیشگام" را در پژوهشگر به فضا پرتاب کردیم، افزود: برای بار دوم میمون "فرگام" را برای تثبیت فناوری و افزایش قابلیت اطمینان در روز شنبه به فضا پرتاب کردیم که خوشبختانه با موفقیت روبرو بودیم.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه موجود زنده با خودروی زیستی به کنار سکو حمل شد، گفت: یک کاور خیلی مجهز با یک آسانسور موجود زنده حمل شد به طوری که در حالت قائم قرار داشت و با یک نظم مشخصی موجود زنده جا گذاری شد. 

*تصویربرداری از محموله هنگام ورود به زمین برای اولین بار
 
وی با اشاره به اینکه کنترل موجود زنده باید به صورت هدایت شده صورت می‌گرفت‌ تا بدانیم این کاوشگر در کجای زمین فرود خواهد آمد، تصریح کرد: لحظه‌ای که محموله با چتر به زمین آمد برای اولین بار مورد تصویربرداری قرار گرفت.  
 
فاضلی با اشاره به اینکه دمای ناشی از اصطکاک بسیار بالا سبب سوخته شدن رنگ کپسول شده بود، اظهار داشت:‌به طور قطع در مرحله بعدی گام‌های اساسی را در جهت کنترل جو غلیظ خواهیم برداشت.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور گفت: ‌سیستم کاهنده سرعت متشکل از دو چتر اصلی است به طوری که یک چتر مربوط به چتر کمکی می‌شود.  موجود زنده در تمام مدت ضربان قلب منظمی را داشت، ضربان قلب فرگام 160 بود که بسیار طبیعی به نظر می‌رسید. این موجود زنده کاملا به شرایط عادت داشت و احساس خیلی بدی نداشت.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه این‌ حامل‌ها دستاورد جدیدی محسوب نمی‌شود زیرا سال‌هاست در کشور توسعه یافته است، افزود: این حامل‌ها در سازمان هوافضای وزارت دفاع توسعه پیدا کرده‌اند به طوری که ما از حامل‌هایی استفاده کرده‌ایم که بیش از 15 سال است که در سیستم دفاع کشور وارد شده است. 

*هیچگونه تخطی از قطعنامه‌ها تاکنون نداشته‌ایم
 
وی با اشاره به اینکه ما از این حامل‌ها به عنوان پیشران استفاده کرده‌ایم، ادامه داد: هیچگونه تخطی از قطعنامه‌ها تاکنون نداشته‌ایم.  
 
فاضلی با اشاره به نوع نگاه رسانه‌های خارجی نسبت به ایران، اظهار داشت: ماموریت ما در اعزام موجود زنده و مطالعات زیست‌ فناوری به ارتقای کیفیت زندگی بشر کمک بسیار زیادی خواهد کرد به طوری که ما می‌توانیم از این مسئله در حوزه پزشکی، درمانی، گیاه‌شناسی آن هم در شرایط کم‌وزنی، بی‌وزنی و پروزنی استفاده کنیم.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه کشورهای پیشرفته غربی هم نیز همین اقدامات را در ایستگاه‌های بین‌المللی فضایی انجام می‌دهند، خاطرنشان ساخت: ما هم خوشبختانه توانسته‌ایم ایستگاه فضایی را به وجود آوریم که تقریبا سه دقیقه شرایط بی‌وزنی را تامین خواهیم کرد.   
 
وی با اشاره به اینکه این یک آزمایشگاه متحرک فضایی است، تصریح کرد: از همه پژوهشگران داخلی کشور در حوزه‌های فیزیولوژیک، پزشکی، مهندسی و فنی می‌خواهیم که بیایند که از این کپسول و آزمایشگاه سیار در شرایط بی‌وزنی استفاده کنند، به طوری که اهداف ما صلح‌جویانه است و در جهت ارتقای زندگی بشر اقدام می‌کنیم.  
 
فاضلی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران دو مورد از معاهدات پنجگانه بین‌المللی را به امضا رسانده است، افزود: این معاهدات به تصویب و تایید مجلس شورای اسلامی رسیده است،‌ به طوری که در تلاش هستیم کارگروهی را در نظر بگیریم و مسیر تصویب آن را در دولت و سپس در مجلس را پیش خواهیم گرفت.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور گفت: جمهوری اسلامی ایران معاهده ثبت اشیاء پرتاب شده به فضای ماوراء جو را به صورت کامل به تصویب مجلس رسانده، به طوری که هرگونه نگرانی‌ها را از خود به دور رانده است.  
 
وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه در زمینه پرتاب انسان به فضا در چه مرحله‌ای هستیم، افزود: ما اکنون در مرحله پرتاب‌های زیرمداری قرار داریم، به طوری که این موضوع خودش یک رخداد فضایی برای کشور محسوب می‌شود یعنی اگر هر شیئی بتواند از ارتفاع بین 8 تا 100 کیلومتر به فضای ماوراء جو دست پیدا کند ما توانستیم به فضای ماوراء جوی ورود پیدا کنیم و موجود زنده را فضانورد اعلام سازیم.  
 
فاضلی با اشاره به اینکه با وجود دانشمندان ارزشمند و تجارب بسیار گران‌قیمت پرتاب‌های ما موفقیت‌آمیز بود، ادامه داد: خوشبختانه توانسته‌ایم با حداقل هزینه‌ها به این مهم دست یابیم.  
 
*زیرساخت‌های تجهیزات ارتباطی موجود است

قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه از دوستان مجموعه سازمان فضایی وزارت دفاع درخواست کردیم تا هزینه‌ها را در اختیارمان قرار دهند، اظهار داشت: بسیاری از پایگاه‌ها و تجهیزات ارتباطی زیرساخت‌هایش موجود است.  
 
وی با اشاره به اینکه دوستان ما این کپسول را در پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی طراحی کردند تا بتوانیم توانمان را توسعه دهیم، خاطرنشان ساخت: ما به راحتی با هزینه کم توانستیم کارهای ارزشمندی را انجام دهیم. 

فاضلی گفت: در آمریکا برای پرتاب فضانورد از شانپانزه استفاده کردند زیرا این موجود به لحاظ وزن، آناتومی و بسیاری دیگر از ویژگی‌های فیزیولوژیک به انسان بسیار نزدیک است به طوری که می ‌توانیم این مسئله را جزء برنامه‌هایمان در آینده پیش‌بینی کنیم.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور با اشاره به اینکه باید به ارتفاعات بیشتری دست یابیم، خاطرنشان ساخت: باید کنترل‌های بهتری را بر روی حامل‌ها و محموله داشته باشیم، زیرا در برگشت این برنامه را داریم تا اعوجاجاتی را که موجود زنده متحمل می‌شود را کم کنیم.  
 
وی با بیان اینکه خوشبختانه توانسته‌ایم بسیاری از فناوری‌ها را توسعه دهیم، افزود: انشاءالله به قابلیت اعتماد فنی بالاتری دست خواهیم یافت. 

*هند چهارمین قدرت فضایی است

فاضلی با اشاره به اینکه سه کشور در دنیا در زمینه مدارگری موفق عمل کرده‌اند، اظهار داشت: هند برای سال 2015 این اقدام را انجام خواهد داد به طوری که این کشور چهارمین قدرت فضایی محسوب خواهد شد، به گونه‌ای که کشورهایی که در مدار قرار می‌گیرند به قدرت فضایی معروف می‌شوند.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور گفت: برای اینکه مدارگری داشته باشیم باید محموله‌ای در ارتفاع حدود سرعت مماس دور زمین یعنی 7600 متر بر ثانیه و یا حدود 28 هزار کیلومتر بر ثانیه باید داشته باشد، این در حالی است که ما در برگشت از جو با مشکلات بسیار زیادی در این زمینه مواجه خواهیم بود.  
 
وی خاطرنشان ساخت: در آنجا چندین مرحله سیستم‌های کاهش سرعت و مافوق صوت و همچنین باز شدن چرخ‌ها صورت می‌گیرد، به گونه‌ای که این فناوری‌ها بسیار پیچیده به نظر می‌رسد.  
 
*باید گلوگاه‌های فناورانه را به کمک دانشمندان برطرف کرد

فاضلی با بیان اینکه باید این گلوگاه‌های فناوری را با کمک دانشمندان در سازمان فضایی و در دانشگاه‌ها برطرف کرد، اظهار داشت: باید از همه ظرفیت‌ها برای بهره‌گیری استفاده کنیم.  
 
قائم مقام سازمان فضایی کشور افزود: باید از همه ظرفیت‌های کشور در خصوص زیرساخت‌های حامل‌های سنگین استفاده کنیم و این امر نیازمند مشارکت و همکاری وزارتخانه‌های دفاع و ارتباطات، صدا و سیما و سازمان فضایی کشور است.  
 
در ادامه "محمد ابراهیمی" رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران در پاسخ به سوال اول مجری برنامه مبنی بر اینکه دومین میمون فضانورد با میمون پیشگام چه تفاوتی دارد، گفت: کاوشگر جدیدی که در آزمایش چند روز پیش مورد استفاده قرار گرفت تفاوت‌های بنیادینی با کاوشگر قبلی داشت.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران افزود: عملا کاوشگر پژوهش توانایی این را دارد که ما بتوانیم با این کاوشگر آزمایش‌های علمی را در حوزه زیست فضایی دنبال کنیم.  
 
وی با اشاره به اینکه با این کاوشگر قابلیت اطمینان کافی به اجزا و سامانه‌ها بوجود آمد، اظهار داشت: خوشبختانه ما توانستیم یک بستر آزمایشی مناسب را توسعه دهیم.  
 
ابراهیمی با بیان اینکه تعداد موسسه‌های علمی که توان انجام این کار را دارند بسیار کم است، افزود: این موسسات علمی  حاضر نیستند به راحتی آزمایشات خود را در اختیار دیگران قرار دهند.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با بیان اینکه ما توانستیم این کار را در کشور خود به خوبی انجام دهیم، خاطرنشان ساخت: فرستادن "فرگام" و بازگشت سالم آن به ما این کمک را می‌کند تا قدم‌های برداری را با آزمایشات پیچیده‌تر و با کارهای علمی دقیق‌تر انجام دهیم.  
 
وی با اشاره به اینکه دانش مربوط به توسعه کپسول‌های فضایی و توسعه سیستم‌های بازیابی در کشور به خوبی وجود دارد، گفت: با قدم‌های عمیق‌تر و دقیق‌تری توانستیم این کار را به مرحله اجرا برسانیم.  
 
ابراهیمی با اشاره به اینکه دفعه قبلی کاوشگر با زمین برخورد شدیدی داشت که سبب تکان خوردن موجود زنده شد، افزود: همین موضوع دستمایه‌ای شد تا بتوانیم پروژه جانبی دیگری را در کنار کاوشگر انجام دهیم.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با بیان اینکه ما توانستیم ضربه‌گیری را طراحی کنیم تا برخورد کاوشگر به زمین شاهد تکان کمتری باشیم، تصریح کرد:‌ تاکنون چنین ضربه‌گیری برای سامانه‌های فضایی کشور وجود نداشت به طوری که این ضربه‌گیر را از مرحله صفر با آزمایشات زیاد به 100 رساندیم تا بتوانیم آنرا در کاوشگر مورد بهره‌برداری قرار دهیم.  
 
وی با اشاره به اینکه خوشبختانه توانستیم اجزاء مربوط به سقف صوت محیط را در فضا برای اولین بار در کشور توسعه بدهیم، گفت: ما با این اقدام خود توانستیم به این مهم دست پیدا کنیم که در هر فرایندی از پرتاب چه مقدار صوت به گوش  موجود زنده می‌رسد.  
 
ابراهیمی با بیان اینکه این موضوع به ارتباطاتی که فضانورد در صدد برقراری آن است کمک بسزایی می‌کند، خاطرنشان ساخت: تک‌تک این فناوری‌ها اگر در کنار یکدیگر جمع شوند می‌توانند سامانه پیچیده‌ای را شکل دهند به طوری که برخی از آنها فقط استفاده زیست‌فضایی دارد و برخی دیگر در همه برنامه‌های فضایی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با بیان اینکه این کاوشگر از نظر شکل ظاهری تغییرات دیگری هم پیدا کرد، ادامه داد:‌ سعی کردیم در حد توان فنی از نظر آرایش داخلی و بیرونی کپسول را شکیل‌تر کنیم که این خود می‌تواند در ارائه دستاوردهای فنی بسیار مهم باشد. 

* موفقیت اخیر ما می‌تواند راه را برای آزمایشات عملی گسترده‌تر باز کند
 
وی با اشاره به اینکه موفقیت اخیر ما می‌تواند راه را برای آزمایشات عملی گسترده‌تر باز کند، گفت: این پروژه سبب شد تا اطلاعات جدیدی به سایر اطلاعات دانشمندان فضایی کشور اضافه شود.  
 
ابراهیمی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه چه اطلاعاتی از بابت این پروژه به دانشمندان فضایی کشور اضافه شد؟ ادامه داد:‌ آزمایشاتی که در قالب این کاوشگر انجام شد شامل داده‌برداری از جو غلیظ است که به داده‌های هواشناختی معروف است به طوری که شامل داده‌برداری از شرایط محیط کاوشگر مانند ارتعاشات، شتاب‌ها و صوت است که مورد ثبت قرار گرفت.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه در داخل کپسول سنسورهای متعددی وجود دارد که ضربان قلب موجود زنده را ثبت می‌کند، تصریح کرد: دما در دو قسمت متفاوت مورد ثبت قرار می‌گیرد.  
 
وی با بیان اینکه توسط یک دستگاه نوار قلب موجود زنده به صورت لحظه‌ای مورد ملاحظه قرار می‌گیرد، ادامه داد: این آزمایشات بعدا مورد آنالیز قرار می‌گیرد به طوری که انرا با فازهای مختلف مورد تطبیق قرار می‌دهیم.  
 
ابراهیمی افزود: اثرات هر یک از پالس‌های پرتاب فضایی را بر روی فیزیولوژی موجود زنده مورد مطالعه قرار خواهیم داد.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه ما به خوبی می‌دانیم که چگونه شرایط داخل کپسول در طی فرایند فضایی تغییر پیدا می‌کند، خاطرنشان ساخت: وقتی هر پرواز فضایی انجام می‌شود باید به اطلاعاتی که در طول مسیر دریافت می‌شود توجه ویژه‌ای صورت گیرد.  
 
وی با اشاره به اینکه لحظه‌ای که شتاب توسط حامل انجام می‌شود موجود به تدریج ضربان قلبش افزایش می‌یابد، اظهار داشت: این افزایش ضربان قلب را می‌توان به رفتار بالستیک عمومی مرتبط کرد.  
 
ابراهیمی با بیان اینکه وقتی از جو غلیظ خارج می‌شویم، ارتفاع زیاد، به طوری که در حدود 3 الی 4 دقیقه شرایط بی‌وزنی ایجاد می‌شود، گفت:‌ به طور قطع گردش خون موجود زنده از آن چیزی که بر روی زمین است متفاوت خواهد بود به طوری که نوع متفاوت گردش خون موجود زنده بر روی ضربان قلب می‌تواند تاثیرگذار باشد.  
 
*بستر آزمایشات متعدد زیستی ایجاد شده است

رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه همه این مسائل در کنار هم ما را به سمت آزمایشگاه فضایی پیش می‌برد، تصریح کرد:‌ خوشبختانه ما توانسته‌ایم بستر آزمایشات متعدد زیستی را ایجاد کنیم.   
 
وی با اشاره به اینکه دما در بیرون از این کپسول منفی 50 درجه افت کرده است، خاطرنشان ساخت: هیچگاه امکان حیات حتی در چندین ثانیه برای هیچ موجودی فراهم نیست.  
 
ابراهیمی با اشاره به اینکه در درون کپسول شرایط کاملا نرمال زیستی وجود دارد، گفت: در داخل کپسول اکسیژن فراوانی وجود دارد و دما مورد کنترل قرار گرفته است.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه نوع رشد گیاه در داخل شرایط فضایی کاملا متفاوت است، اظهار داشت: ما می‌‌توانیم گیاهان را در فضا در حالت‌های حجمی به راحتی توسعه دهیم در حالی که در روی سطح زمین همه ابعاد و جهت‌ها برای گیاه یکسان نیست.  
 
وی با بیان اینکه کشاورزی‌های خاص در داخل محیط فضاپیما قابل توسعه است، تصریح کرد: همه این مسائل کمک می‌کند تا بتوانیم بذرهایی را با نوع باردهی بهتر بوجود آوریم.  
 
ابراهیمی با اشاره به اینکه اصلاح ژنتیک در جاذبه ناچیز می‌تواند انجام شود، گفت:‌ توسعه دارویی را می‌توان در جاذبه ناچیز دنبال کرد به طوری که همه این مسائل نیازمند توسعه ابزار مطالعه فضایی است.

رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه برای رسیدن به شکل فضاپیمایی می‌توان ابعاد بزرگتری از محموله را به همراه کاوشگر به فضا پرتاب کرد، گفت: به احتمال زیاد قطری بیش از یک متر را کاوشگر در بر خواهد داشت به طوری که در حالت فعلی میزان قطر 60 سانتیمتر است.  
 
وی با اشاره به اینکه آزمایش اصلی زمانی صورت خواهد گرفت که شرایط زیستی و شرایط برگشت به جو را ما در یک شکل شبیه به فضاپیما آزمایش کنیم، تصریح کرد: با افزایش ابعاد می‌توانیم سفینه‌ای را به زیر مدار بفرستیم؛ این در حالی است که ابتدا ممکن است این اقدام را با یک شبیه‌ساز آزمایش کنیم و سپس زمانی که مطمئن شدیم فضانورد را به فضا بفرستیم.  
 
ابراهیمی با بیان اینکه دو گام محوری برای پرتاب انسان به فضا وجود دارد، ولی در هر کدام چندین کار باید صورت گیرد، خاطرنشان ساخت: باید گلوگاه‌های فنی را رفع کنیم.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با بیان اینکه برای اعزام به فضانورد به زیر مدار بیش از چهار، پنج سال وقت نیاز نیست، افزود: در صورتی که آزمایشات با مشکل خاصی مواجه نشود و حمایت‌های مالی صورت گیرد به فعالیت‌هایمان ادامه خواهیم داد.  
 
*حدود پنج سال آینده فضانورد به فضا اعزام خواهیم کرد

وی با بیان اینکه حدود چهار، پنج سال ‌آینده فضانورد را به زیر مدار آن هم در حدود 20 الی 30 دقیقه به فضا اعزام خواهیم کرد، عنوان داشت: انشاءالله فضانورد با موفقیت به زمین باز خواهد گشت.  
 
ابراهیمی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه در حال حاضر چه زیرساخت‌هایی در کشور فراهم است، تصریح کرد:‌ در دو موضوع مختلف زیرمداری و مدارگر اوضاع بسیار متفاوت است به طوری که در بحث زیرمداری تقریبا هیچ زیرساخت‌ عمده‌ای نیست که آنرا نداشته باشیم.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه در بعضی از آزمایشگاه‌های خاص در تعلیم فضانورد دچار ضعف هستیم، افزود: انشاءالله با مشارکت‌هایی که در بخش تعلیم خلبانان صورت خواهد گرفت به این مهم نیز دست خواهیم یافت.  
 
وی با بیان اینکه بسیاری از زیرساخت‌ها برای تعلیم خلبانان نیاز است، ادامه داد: زیرساخت‌های خلبانان برای زیر مدار کافی است.  
 
ابراهیمی با اشاره به اینکه پایگاه پرتاب لازم برای انجام این کار مهیا است، خاطرنشان ساخت: تجهیزات هدایت کنترل و ناوبری در کشور به خوبی موجود است.  
 
رئیس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه ایستگاه‌های دریافت و ارتباط با فضانورد موجود است، تصریح کرد: باید سپرهای حرارتی بازگشت را مورد تقویت قرار دهیم.  
 
وی با بیان اینکه در مورد فضاپیمای مدارگر 20 الی 30 درصد زیرساخت‌ها فراهم است، گفت: باید به توسعه فضاپیمای مخابراتی و سنجش از راه دور اقدام کنیم.  

 
انتهای پیام/