شهرکرد/
درنگ ییلاق در گرمای قشلاق
دست پینه بسته اش را جلو آورد و قسم خورد كه مراتع خوزستان، دیگر جوابگو نیست.
قسم هم كه نمی خورد، وضعیت مراتع جنوب مانند كف دست اش معمول است و شاید درنگ میان آمدن و نیامدن بعض روزهای كوچ ایل شده است.
پیرمرد، تمام زمستان را در شیمبار(شیرین بهار) مانده بود و حالا كم كم آماده آمدن است، بی آنكه بداند مراتع سردسیری هم سال به سال فقیرتر می شود.
گرمای طاقت فرسای خوزستان فرا رسیده است و ایل چاره ای ندارد كه سرازیر ییلاق شود تا شاید در این كوچ،دست نوازشگر طبیعت نیازشان را بر آورده سازد.
حالا ایل با همه طوایفش،همه مردان و زنان اش از هر تیره و تش آماده است تا نغمه سفر و جدایی و دل كندن از سرزمین و زیست بوم، در دل كوه سترگ پیچده شود.
آن بانگ فراخون كوچ از فراخنای كوه به دشت می پیچید تا مردمان ایل در هنگامه رحیل،بار ببندند و صدای جرس كوچ به گوش برآید.
كم كم، بانگ كوچ در كوه طنین انداز می شود تا مردان و زنان عشایر اسباب زندگی را بند ببند و حركت را آغاز كنند.
ما به كوچ زنده ایم و كوچ به ما، پس باید زندگی كرد و كوچ را همه زندگی خود می دانند كه به آن زیست در طبیعت می كنند.
عشایر بختیاری، بر محور دامداری و كشاورزی در سال دوبار به صورت كوچ برون استانی و منطقه ای و كوچ درون استانی محل زندگی خود را تغییر می دهند و در ابتدای بهار از مناطق گرمسیری یا قشلاقی به طرف مناطق سردسیری و ییلاقی به كوچ می روند.
ایل بزرگ بختیاری، در مناطق استان های چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خوزستان و لرستان ساكن می شوند و در این بین، كوچ بزرگ و كوچ كوچك را انجام می دهند.
كوچ بزرگ، همان ییلاق و قشلاق عشایر است و كوچ كوچك، كوچ درون منطقه ای است كه عشایر برای یافتن چراگاه ها و مراتع مناسب دست به تغییر مكان خود می زنند.
زمانی كوچ را پیران ایل بر اساس تقویم نجومی تعیین می كردند و اگر ماه در عقرب بود از جلوی مسیری كه در آن ستاره ای نمایان می شد، عبور نمی كردند.
هنوز هم مانند گذشته هنگام كوچ چندین خانوار از یك ایل با هم كوچ می كنند تا بر مشكلات پیشروی خود غلبه كنند و این تعاون و همكاری بزرگ در ایل بختیاری است.
كوچ بهاری از سمت استان خوزستان از طریق كوه های برنده به سمت استان چهارمحال و بختیاری انجام می شود و با سختی و طاقت فرسایی خاص و ویژه ای همراه است و عده ای از مردان برای آماده كردن بارگه به سرزمین زمستانی كوهرنگ می زنند و مابقی با بستن بار و بنه ایل و طایفه بر چارپایان رهسپار سرزمین خوزستان می شوند.
شواهد تاریخی، نشان از باستانی بودن كوچ عشایری بختیاری دارد و در برخی از تحقیقات محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی این كوچ را به 10 هزار سال پیش از میلاد حضرت مسیح (ص) نسبت می دهند.
در استان چهارمحال و بختیاری، به طور میانگین هر خانوار عشایر این استان، 77 راس دام دارند كه در مجموع عشایر استان چهارمحال و بختیاری افزون بر یك میلیون و 500 هزار راس دام سبك دارند و معادل 25 درصد تولیدات دامی استان چهارمحال و بختیاری را عشایر تولید می كنند.
بخش عمده عشایر استان چهارمحال و بختیاری، زمان ییلاق را در شهرستان های كوهرنگ، لردگان و اردل سپری می كنند.
بر اساس آمار آخرین سرشماری، جمعیت عشایر استان چهارمحال و بختیاری، بیش از 90 هزار نفر در قالب 14 هزار خانوار عشایری است كه 95 درصد عشایر این استان را قوم بختیاری تشكیل می دهد.
عشایر استان چهارمحال و بختیاری، اقوام بختیاری، قشقایی، چهرازی، عرب نصرآبادی و دهكردی را شامل می شود كه پنج طایفه، 44 زیر طایفه و 32 تیره را تشكیل می دهند.
در حال حاضر استان چهارمحال و بختیاری با 17 درصد جمعیت عشایری كشور دومین استان عشایرنشین بعد از استان فارس است.
عشایر استان چهارمحال و بختیاری، برای كوچ خود از پنج ایلراه اصلی عبور می كنند تا به خوزستان برسند و عشایر این استان از پنج طایفه بزرگ، 24 زیرطایفه، 32 تیره و دو هراز و 940 تش تشكیل شده اند.
حركت دام ها از سمت استان خوزستان به طرف استان چهارمحال و بختیاری از كوهها، دشت ها، دره ها و رودها انجام می شود و در مسیر این كوچ نیز دام ها تعلیف می شوند.
عشایر استان چهارمحال و بختیاری، از دو ایلراه دزپارت و تاراز وارد این استان می شوند و در همه شهرستان‌های استان چهارمحال و بختیاری مستقر می‌شوندكه بیش از 46 درصد عشایر كوچرو در شهرستان كوهرنگ در زمان ییلاق مستقر می شوند.
در گذشته ایلراه دزپارت از شهرستان‌های اردل، كیار، شهركرد و لردگان شروع و از میانكوه، شلیل، پل مروارید، گردنه بلوط بلند گذشته و از دهدز وارد خوزستان می‌شد.
اما با آبگیری سد كارون چهار، این ایلراه زیر آب رفت و در واقع مشكلاتی برای عشایر ایجاد كرد و باعث تغییر مسیر كوچ عشایر شد.
گرم شدن هوا در مناطق قشلاقی نظیر استان های خوزستان و فارس و نگرانی عشایر برای چرای مراتع توسط دامداران روستایی باعث كوچ زودهنگام می شود.
اما یكی از مشكلات پیش روی عشایر در بهار، رعایت تقویم كوچ است كه برای حفظ مراتع رو به كاهش استان چهارمحال و بختیاری، مسوولان این استان چاره ای جز تاكید بر رعایت این تقویم ندارند.
گرم شدن هوا در خوزستان و خشكسالی های چند سال اخیر در این استان جنوبی كه محل قشلاق عشایری است باعث شده كه عشایر بختیاری تمایل به زودتر آمدن به ییلاق را داشته باشند.
از سوی دیگر حركت غیر تقویمی برای یافتن چراگاههای پربار نیز باعث شده است كه این روند كوچ بر مراتع استان چهارمحال و بختیاری فشار بیشتری بیاورد.
امسال نیز زمان ورود دام عشایر به مراتع استان چهارمحال و بختیاری بر اساس كوچ تقویمی 20 اردیبهشت ماه می باشد.
مراتع استان چهارمحال و بختیاری، امسال نیز تشنه باران بودند به گونه ای كه سال بارشی 92-91 در استان چهارمحال و بختیاری با خشكسالی شدید آغاز شد، اگرچه پاییز پربارشی در این استان طی شد ولی وضعیت بارش ها در فصل زمستان به ویژه بهمن ماه، نامناسب بود.
بارش های سال جاری در استان چهارمحال و بختیاری در مقایسه با سال گذشته 16 درصد افزایش یافته است.
این در حالی است كه استان خوزستان به عنوان منطقه قشلاقی عشایر، در سال بارشی جاری از وضعیت مناسبی برخوردار است و میانگین بارش در این استان در مقایسه با سال گذشته بیش از 21 درصد افزایش یافته است.
مدیركل سابق منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری معتقد بود: ورود دام زودتر از زمان قانونی به مراتع و چرای زودرس، مراتع، اراضی و منابع ملی استان را در معرض نابودی قرار داده است.
عطالله ابراهیمی یادآور شد: به دلیل چرای زودرس دام در مراتع و اراضی ملی، منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری در معرض تهدید قرار گرفته و در حال تخریب است.
وی، با بیان اینكه زمان كوچ از قشلاق به ییلاق بر اساس شرایط آب و هوایی و بارندگی های مبداء و مقصد تعیین می شود تصریح کرد: باید زمان كوچ عشایر به گونه ای باشد كه منابع طبیعی تخریب نشود و كمترین آسیب نیز به دام و مرتع وارد شود.
مدیریت چرا از سوی عشایر، چرای دام در سامانه های عرفی طوایف و اجرای طرح های مرتعداری اداره كل منابع طبیعی راهكار موثری برای كاهش اثرات مخرب كوچ زودهنگام است./س
