بزرگترین مسجد ایران با همت بلند یک خانم ساخته شده است

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد ، مسجد بزرگ گوهرشاد که اگر بنا بود «ترين» هايش پشت هم رديف شوند، عنوان ماندگارترين، مهم ترين و يکي از زيباترين بناهاي تاريخ معماري ايران را به خود اختصاص مي داد. به گزارش مجله مهر 622 سال قبل گوهرشاد آغا، 32 ساله بود که هواي زيارت مشهد به دلش افتاد. نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدي کند که در سايه امام رضا (ع) بنا شود و اين گردنبند را به بازرگاني ايراني فروخت و هزينه ساختش را از دارايي خود فراهم کرد.

چند هفته بعد کلنگ مسجد درست در ضلع جنوبي حرم علي بن موسي الرضا (ع) به زمين خورد، اين مسجد در سال 812 هـ.ق در زميني به مساحت 8798 متر مربع ساخته شد تا هم نام گوهرشاد بيگم در تاريخ ماندگار شود و هم به همت او مسجد گوهرشاد افتخار معماري اسلامي باشد که قرن هاست پابرجا مانده.

مهد عليا گوهرشاد آغا يا گوهر شاد بيگم اميرزاده اي بود که در دوران تيموري زندگي مي کرد. پدرش امير غياث الدين ترخان، لقب ترخان را وقتي از چنگيزخان گرفت که در جنگ هاي مختلف شرکت کرده و از خود شجاعت نشان داده بود. ترخان به ترک ها و مغول ها يا بزرگاني گفته مي شد که مزاياي موروثي را به ارث مي بردند، از پرداخت ماليات معاف بودند و آن قدر در حکومت اعتبار داشتند که هر وقت مي خواستند، مي توانستند به ديدن سلطان بروند. ترخان همچنين واسطه اي ميان سلطان و رعيت بود و گوهرشاد بيگم، يک ترخان زاده بود.

بعدها هم که به همسري شاهرخ ميرزا پسر تيمور گورکاني درآمد، همچنان يکي از زنان قدرتمند و با نفوذ و ثروتمند ايران بود که عروس موسس حکومت تيموريان شده بود. با اين حال همه کمالات گوهرشاد در ثروت و قدرت خانواده اش خلاصه نمي شد. گوهرشاد را زني ادب دوست، هنرپرور و خير مي دانستند که به تاريخ و ادبيات علاقه داشت، فرزندان هنرمندي تربيت و دارايي اش را نيز صرف کار خير کرد.

گوهرشاد وقتي تصميم گرفت ماندگارترين ميراث خود را به يادگار بگذارد، قوام الدين شيرازي سرشناس ترين معمار ايراني را استخدام کرد تا ساخت مسجد گوهرشاد را به او بسپارد. قوام الدين هم حاصل سال ها تجربه و دانش خود را در بند بند اين مسجد به يادگار گذاشت تا نظم و تقارن و ظرافت اين بنا را تا 6 قرن بعد هم به رخ بکشد، اسم گوهرشاد در ۲ محل با کاشي معرق نگاشته شده است يکي در قسمت بالاي در نقره اي که به "دارالسياده" مي رود و ديگري بر کتيبه ايوان مقصوره که به خط زيباي پسر وي شاهزاده بايسنقر است.

به دنبال ساخت اين مسجد گوهرشاد بيگم موقوفات بسياري را در اين مسجد ماندگار کرد: از مجموع درآمد رقبات، يک عشر، حق التوليه متولي تعيين کرد، يک عشر ديگر را براي کارکنان و ضابطان و عمال و معمار کنار گذاشت و سپرد که بقيه درآمد را صرف عمران و آبادي مسجد گوهرشاد کنند. گوهرشاد بيگم آثار و ابنيه زيادي از خود به جا گذاشته است که مي توان به غير از مسجد گوهر شاد مشهد از مسجد جامع، مدرسه و خانقاه شهر هرات نام برد که هر دو اين مساجد از شاهکارهاي هنر و معماري و کاشيکاري قرن نهم هجري به شمار مي رود.

همچنين آثار ارزنده اي در حرم امام رضا (ع) و اطراف آن پديد آورد از جمله دو رواق "دارالحفاظ" و "دارالسياده" را بنا کرد که معمار اين دو رواق و دو مسجد در هرات و مشهد قوام الدين شيرازي بود، مدرسه و خانقاهي که گوهرشاد دستور احداث آن را صادر کرد محلي براي تحصيل علماي برجسته اي از خراسان بود. پسران گوهرشاد بيگم نيز هر دو هنرمند به ويژه در زمينه خط بودند، يکي از پسران او به نام ميرزا بايسنقر خوش طبع و هنرپرور بود و در خط ثلث سرآمد ديگر خطاطان زمان خودش به حساب مي آمد؛ به طوري که کتيبه پيش طاق مسجد گوهرشاد هم که به خط ثلث نوشته شده، از هنرهاي بايسنقر است.

بزرگ ترين قرآن موجود در ايران هم که طول هر صفحه آن دو زرع و نيم است با هنر دست بايسنقر ماندگار شده که اگر سري به آستان قدس رضوي بزنيد، مي بينيد که هنوز هم برخي صفحات آن در موزه موجود است. پسري که گوهرشاد تربيت کرد، مثل مادرش ادب دوست بود. او باني زيباترين مکتب کتابسازي در ايران بوده است و در زمان خود نسخه هاي نفيس و زيباي بسياري نوشته و به تصوير کشيده است، همچنين به علت علاقه خاصي که به هنر نشان مي داد هنرمندان بسياري را حمايت مي کرد و گرد هم مي آورد/  . س