علم‌گرداني ميراث صدها ساله در ماه محرم هرمزگان
هادي عرب گفت: اكثر حسينيههاي هرمزگان به ويژه در بندرعباس، ميناب، رودان، قشم، هرمز، لنگه با آغاز ماه محرم به نام يكي از معصومين«ع» علم مي‌بندند و آن را در محله‌هاي همراه با دسته‌هاي سينه‌زن مي‌گردانند. اين گردش علم را «پرسه» مي‌نامند.
وي در ادامه در اين راستا افزود: تعدادي از علم‌هاي مشهور علم حضرت ابالفضل«ع»، دو علمان، امام رضا«ع»، زين العابدين«ع»، امام حسن«ع»، علم رسول الله، علم صاحب الزمان، دوازده علم است.
وي يكي از سنت‌هاي قديمي در ماه محرم از چهارم تا روز تاسوعا در برخي از شهرهاي استان هرمزگان به خصوص ميناب و بندرعباس را مراسم جريده گرداني (علم) دانست و اظهار كرد: اين مراسم در گذشته نه چندان دور به اين صورت بوده است كه از روز چهارم محرم يكي از اهالي هر محل علم منبري را به خانه خود دعوت مي‌كرد و اهالي محل را باخبر مي‌ساخت و به احترام حضور علم براي همه اهالي و ميهمان‌ها ناهار درست مي‌كرد تا علم‌كش‌ها وارد آن منزل شوند و اشعاري در مصيبت ابي‌عبدالله الحسين«ع» بخوانند.
دبير انجمن تعزيه خواني استان هرمزگان گفت: معمولاً هشت نفر با ضرب سنگ كه از درخت چندل درست شده است، با هماهنگي هم حركاتي نمايش مي‌دهند و مردم نذر خود را به علم‌كش‌ها مي‌دهند تا از طريق آنها، نذري به منبرها برسد و در عزاي سيدالشهدا«ع» مصرف شود.
وي افزود: به دليل تضمين اعطاي امانت از سوي مردم به علم‌كش‌ها، آنها بايد از ميان افرادي متدين، پاك و حداقل در سن چهل سالگي باشند تا دچار وسوسه‌هاي شيطاني نشوند و از نذري‌ها سوءاستفاده نكنند.
علم‌كشي به صورت موروثي است به اين معنا كه پس از پدر، علم او به پسرش مي‌رسد و هنوز در منبرگپ يا ميانشهر، اين سنت پابرجاست و علم تنها در صورتي به خانواده ديگري مي‌رسد كه پسر به هر دليلي نتواند جاي پدرش را بگيرد.
پرسه علم
عرب يكي ديگر از سنت‌هاي خاص اين استان را پرسه علم معرفي كرد و اظهار داشت: از روز دوم تا نهم محرم بعضي از منبرها تابوت را با پارچه‌هاي رنگين نذري و آئينه و گاه شمشير تزئين مي‌كنند و همراه با علم در محله‌ها مي‌گردانند. حركت تابوت بسيار ديدني است. علاوه بر دسته سينه‌زني، نوازندگاني با سرنا و دهل تابوت را همراهي مي‌كنند. اين برنامه فقط در شهرستان ميناب اجرا مي‌شود.
حجله‌گرداني
دبير انجمن تعزيه‌خواني استان هرمزگان براي معرفي سنت حجله‌گرداني گفت: حجله قاسم از نظر ظاهر شبيه به تابوت است با اندكي اختلاف در سقف آنها. اتاقكي چوبي با ابعادي حدودا 5/1 الي 2 متر كه با آئينه‌هاي بزرگ، قاليچه، پارچه‌هاي رنگين و انواع وسايل تزئيني آراسته مي‌شود. مراسم حجله‌گرداني در شب نهم محرم برگزار مي‌شود. روز عاشورا اين حجله زيبا به خون حضرت قاسم آغشته مي‌شود. در بيشتر موارد، حجله براي جوان ناكامي بنا مي‌شود كه در سن جواني بدون اينكه ازدواج كرده باشد از دنيا برود اما در مراسم تعزيه‌خواني يك حجله كه نماد ناكامي شاهزاده قاسم فرزند امام حسن (ع) است از شب عاشورا در صحنه تعزيه نمايان مي‌شود. از اين حجله در سه مجلس تعزيه استفاده مي‌شود؛ اول در مجلس شهادت وهب كه تازه ازدواج كرده و در كربلابه شهادت مي‌رسد، دوم در شب عاشورا در تعزيه حنابندان قاسم استفاده مي‌شود و سوم در روز عاشورا كه قاسم و نوعروس در حجله هستند و قاسم قصد ميدان رفتن دارد. در اين مجلس بعد از شهادت حضرت قاسم ابن حسن(ع) حجله سياه‌پوش مي‌شود. اما در شب عاشورا بعد از مراسم تعزيه شهادت طفلان زينب(س) و نماز مغرب و عشا، مردم در محلي دورتر از محل برپايي تعزيه يا حسينيه ديگر جمع مي‌شوند و حجله و علم را از آن مكان با حركات خاصي به سوي حسينيه خود مي‌برند. در اين مراسم همسايه‌ها كه در مسير حركت عزاداران هستند نذورات خود را از قبيل شربت، شير، شله زرد، آش و غيره را بين عزاداران توزيع مي‌كنند و مردم بخصوص حاجتمندان طبق سنت، سه بار از زير اين حجله عبور مي‌كنند و نوحه‌هايي درخصوص شب قتل و وداع شهداي كربلا با اهل بيت خود دارند.
در مورد ناكامي قاسم‌ابن حسن(ع) با همياري (ساز دهل) كه با همان نواي نوحه است مردم سينه‌زني مي‌كنند و چاوش‌خوان‌ها هم چاوشي مي‌كنند و اين سنت شايد بيش از پنجاه سال متوالي است كه در حسينيههاي قديمي اين شهر متداول است.
سنگ‌زني
وي در خصوص سنگ‌زني مي‌افزايد: اين مراسم همراه با علم‌گرداني است. دسته سينه‌زني دايره وار علم حضرت عباس(جريده) را در ميان مي‌گيرند و همراه با نوحه‌خواني به جاي سينه‌زدن دو قطعه چوب درخت چندل و يا دو تكه سنگ را همراه با چرخش موزون به هم مي‌زنند. هر چند سنگ زني امروزه جنبه همگاني ندارد، اما گاهي در بعضي از منبرهاي هرمزگان اجرا مي‌شود.
مراسم ويژه علم پيغمبر در شهرستان ميناب
عرب در ادامه مصاحبه اظهار داشت: در روز پنجم محرم در ميناب دو علم در دو حسينيه جداگانه همزمان بسته مي‌شود؛ علم پيغمبر و علم صاحب‌الزمان. اين دو علم بسيار مورد توجه مردم ميناب است به گونه‌اي كه عصر روز پنجم محرم اكثر مردم اين شهر در اين مراسم شركت مي‌كنند و براي علم‌ها گوسفند قرباني كرده نقل و گل و سكه و گلاب بر آنها مي‌پاشند.
مراسم ويژه عاشورا
دبير انجمن تعزيه‌خواني استان هرمزگان بيان كرد: در تمامي شهرهاي هرمزگان اين روز با حركت دسته‌هاي سينه‌زني همراه با علم، تابوت و حجله آغاز مي‌شود. در بندرعباس و ميناب روز عاشورا شكوه خاصي دارد. شبيه‌سازي اصلي‌ترين بخش اين مراسم است.
شمر، ساربان، شير، كاروان اسرا، نيزه‌داران خشن و ذوالجناح همراه با كبوتران خونين بال فضايي دردآلود مي‌سازند. اوج اين عزاداري با آتش‌زدن خيمه‌هاي اطفال به پايان مي‌رسد.
از دوره قاجاريه به اين سو همواره تعزيه در هرمزگان مورد توجه بوده و خاستگاه اصلي آن نيز ميناب است. مرحوم حسينعلي قضايي مرثيه‌سراي بزرگ جنوبي اكثر مجالس تعزيه را سروده يا تنظيم كرده است. مهمترين مراكز اجرايي تعزيه‌خواني در استان هرمزگان ميناب، بندرعباس، فين، رضوان، گهره و جزيره هرمز است.
حنابندان
وي در ادامه گفت: مراسم حنابندان حضرت قاسم(ع) اگرچه گوشه‌اي از مجلس تعزيه حضرت قاسم(ع) است اما گاه حنابندان جداگانه و در مجلس روضه‌‌خواني شب نهم محرم اجرا مي‌شود. اشعار سوزناك كه به شكل همسرايي خوانده مي‌شود همراه با سيني‌هاي حنا، شيريني و شمع مراسم را بسيار حزن‌انگيز مي‌سازد.
دفن شهدا
عرب يكي ديگر از سنت‌هاي خاص استان هرمزگان را دفن شهدا دانست و در اين راستا افزود: در شب دوازدهم ماه محرم در ميناب گروهي كه خود را بني‌اسد مي‌نامند با بيل و كلنگ درحالي كه به سر و سينه مي‌زنند در منبرها مي‌گردند و با ناله و زاري مي‌گويند كه براي دفن شهدا آمده‌اند.
