چگونگی رصد هلال ماه+نمودار

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، وبلاگ گاهی به آسمان نگاه کن در آخرین مطلب خود به چگونگی رصد هلال ماه پرداخته است این وبلاگ نوشت:

در وضعیت محاق٬ مطابق شکل زیر، ماه بین زمین و خورشید، قرار داشته و تمام سطح ماه که رو به زمین است تاریک و تقریبا غیر قابل مشاهده می باشد .

در این حالت طبق تعریف علم ستاره شناسی(و نه تعریف شرعی)، اصطلاحاً ماه نو و یا متولد می¬شود و از این زمان به بعد، سن ماه را محاسبه می کنند(به این حالت مقارنه ماه وخورشید نیز گفته می شود، در زمان مقارنه اگر ماه بر روی یا در نزدیکی یکی از گره های مداری خود باشد، خورشید گرفتگی اتفاق می افتد.)

اهله ی ماه یا فازهای ماه

ماه زمین را دور می زند و شکل ماه تغییر می کند زیرا اندازه های مختلف از قسمتهای روشن ماه روبروی ماه می باشد . شکل از یک ماه کامل ( زمانی که زمین بین خورشید و ماه است ) تا یک ماه جدید ( از زمانی که ماه بین خورشید و زمین ) تغییر می کند .

پس از گذشت حداقل 10 ساعت از مقارنه( قرار گیری ماه،زمین وخورشید در یک خط فرضی) در بهترین حالت و 15 ساعت در بدترین وضعیت، و با حداقل 7 درجه جدایی زاویه ای ماه از خورشید (از دید یک ناظر روی سطح زمین)که حد دانژون نامیده می شود، اولین و نازک­ترین هلال تشکیل شده و کم کم هلال قابل مشاهده خواهد بود.

از دید شرعی طبق سنت پیامبر اسلام، درصورت مشاهده هلال جدید در هنگام غروب خورشید، این زمان آغاز ماه نو می باشد واز فردای آن روز ماه جدید قمری شروع می شود.در زمان ماه نو در روز ۲۹ یا ۳۰ ماه قمری ،رصدگران هلال با تمام تجهیزات (دوربین دو چشمی ،تلسکوپ،..) عصر هنگام در منطقه غرب آسمان ودر حوالی تقریبی غروب خورشید به شکار هلال و یا از دید شرعی به استهلال می پردازند.رویت بعضی از هلالها آسان بوده و رویت بعضی نیز بسیار دشوار است و رصد گر باید دارای تجربه زیادی در استهلال داشته باشد(هلال های بحرانی).قابل ذکر است در بعضی از دولتهای مسلمان ملاک آغاز ماه قمری جدید، رویت ماه نیست بلکه با شرایطی بعد از آغاز ماه نو از دید ستاره شناسی(از لحظه کمترین فاصله ماه با خورشید)،بدون مشاهده هلال،آغاز ماه اعلام می شود.

پارامترها وعوامل نجومی مهم در رویت هلال

۱-زمان مقارنه(لحظه برابر شدن طول سماوی ماه وخورشید)

۲-سن هلال

۳-جدایی زاویه ای ماه وخورشید(حد دانژون)

۴-اختلاف سمت ماه وخورشید در زمان غروب خورشید

۵-ارتفاع هلال

۶ -مکث ماه

۷-ضخامت هلال

۸-فاز هلال

۹-طول کمان هلال

۱۰-زاویه توجیه هلال با افق

۱۱-موقعیت جغرافیایی ناظر(بدلیل ارتباط مستقیم پارامترهای رویت با مختصات جغرافیایی)

۱۲- عرض دایره البروجی ماه

۱۳-در اوج یا حضیض بودن ماه

۱۴- عوامل محیطی(ابر،دما،فشار و رطوبت،وجود گرد وغبار)

۱۵-قدرت ابزار اپتیکی در صورت لزوم استفاده از ابزار

۱۶-قدرت تفکیک چشم ناظر

۱۷- اطمینان پذیری حواس وچشم(هلال باید چندبار ودر حد چند ثانیه رویت شود،برای حصول اطمینان توصیه می شود چندبار چشمان خود را بازوبسته نمایید و روی تصویر متمرکز شوید)

۱۸-زوال خورشید.زاویه ارتفاع منفی خورشید که نشان دهنده میزان تاریک شدن آسمان می باشد بعنوان پارامتر زوال در رویت پذیری اهمیت پیدا می کند.

زیاد بودن ارتفاع ماه در هنگام غروب خورشید ،زیاد بودن اختلاف سمت ماه وخورشید در هنگام غروب خورشید،زیاد بودن مدت زمان مکث ،زیاد بودن سن ماه ،زیاد بودن فاز هلال،زیاد بودن ضخامت میانی ،مثبت بودن عرض دایرة البروجی و در حضیض بودن ماه موجب آسان شدن رویت و بر عکس: کم بودن ارتفاع ماه در زمان غروب خورشید،کم بودن اختلاف سمت ماه وخورشید ،کم بودن سن هلال،کم بودن مدت زمان مکث ،کم بودن فاز هلال ،کم بودن ضخامت میانی،منفی بودن عرض دایره البروجی و نهایتا"در اوج بودن ماه موجب دشوار شدن استهلال می شود.در بعضی از هلالها با وجود مناسب بودن اغلب پارامترها ،کم بودن یک پارامتر می تواند استهلال را به سوی حالت بحرانی سوق دهد علاوه بر این اثر کم بودن بعضی از پارامترها نیز در هلال های مختلف می تواند متفاوت باشد وبطور کلی هر هلالی شرایط خاص خودش را دارد.

روشهای رویت هلال ماه نو

۱-چشم غیر مسلح(بدون ابزار)

۲-دوربین دوچشمی معمولی

۳- دوربین دوچشمی حرفه ای

۴-تلسکوپ

۵- CCD (دوربینی الکترونیکی با قابلیت پردازش تصویر بکمک کامپیوتر:از لحاظ مسائل فقهی ثبت تصویر هلال بکمک سی سی دی به تنهایی جهت اثبات رویت کافی نیست.)

نکات مهم در رویت هلال ماه نو

۱-رصدگاه را خوب بشناسیم (وضعیت افق،ارتفاع از سطح دریا،طول وعرض جغرافیایی ،امکان رفت وآمد،.......)رصد گر باید زمان لازم برای عزیمت به رصدگاه واستقرار ابزار رصدی رادر نظر گرفته و زود تر در محل حاضر باشد.
۲-گزارشهای هوا شناسی را کنترل کنیم.
۳-مختصات وپارامترهای هلال در روز رصد را یاداشت کنیم(ارتفاع و سمت ماه در هنگام غروب خورشید،اختلاف سمت ماه و خورشید در هنگام غروب خورشید،زاویه بین ماه وخورشید در زمان غروب خورشید،مدت مکث ماه،.......)

قبل از رفتن به محل رصد گاه باید در منزل بکمک نرم افزار های موجود مانند
moon calc یا Accurate time(که هر دو بطور رایگان از اینترنت قابل دریافت هستند)یا starry night ویا red shift پارامترهای لازم را در فواصل زمانی مثلا" ۵ دقیقه ای در یک جدول یاداشت نموده وبا خود به محل رصد ببرید.در صورتیکه یک کامپیوتر لپ تاب همراه داشته باشید که خیلی بهتر است.حتی در صورتیکه اجرام پرنوری مانند سیاره زهره ویا سیارات پرنوردیگر در کنار ماه باشند سمت ،ارتفاع ،اختلاف سمت واختلاف ارتفاع آن را نسبت به هلال ماه استخراج ودر جدول ویژه ای یاداشت نمایید تا با اطمینان بیشتری در مان رصد به استهلال بپردازید.این اجرام نقاط کمکی بسیار مناسبی برای پیدا کردن هلال ها بویژه هلال های بحرانی هستند.
۴-موقعیت غروب خورشید را با نشانه گذاری ذهنی در افق به یاد داشته باشیم.
۵- از مقدار تقریبی میدان دید ابزار مورد استفاده خود با خبر باشیم تا بتوانیم تقریبی از اندازه هلال نازک در ذهن خود تصور کنیم.دوربین دو چشمی یا تلسکوپ خود رابرای دیدن اجرام بینهایت دور تنظیم کرده باشیم.برای اینکار می توانیم آنها را روی جسمی در افق دور تنظیم کنیم.
۶- زوایا را به درستی اندازه گیری کنیم(برای این منظور یک خط کش معمولی حداکثر سی سانتی متری را به کمک یک نخ با طول 57 سانتی متر (که بکمک یک سوراخ در نقطه صفر خط کش گره خورده ومتصل شده است) روبروی چشم خود قرار دهید.با این کار هر یک سانتی متر خط کش نشان دهنده یک درجه قوسی می باشد.

به عنوان مثال اگر بدانیم در زمان غروب خورشید اختلاف سمت ماه وخورشید 5 درجه و ارتفاع آن 6 ـ درجه است کافی است خط کش مورد نظر را در حالت افقی قرار دهیم بطوریکه نقطه غروب خورشید عدد ۵ را نشان بدهد آنگاه لبه سمت چپ خط کش(صفر خط کش) نشان دهنده سمت ماه است .بعد از این خط کش را در حالت عمودی قرار می دهیم ، بطوریکه نقطه صفر آن در سمت ماه قرار گیرد در این صورت عدد 6 سانتی متر موقعیت ماه را مشخص می کند.

در صورتیکه قطب نما و یک دوربین نقشه برداری مانند دوربین تئودولیت بهمراه داشته باشید که خیلی بهتر است.

اگر مانند ستاره شناسان آماتور از انگشتان دست برای اندازه گیری زوایا استفاده می کنید برای کالیبره کردن انگشتان دست و افزایش دقت،شب قبل به کمک ستاره های پرنور آسمان که فاصله جدایی زاویه ای آنها را می دانید به چگونگی باز یا بسته کردن انگشتان و مقدار باز نمودن بازوی خود پی ببرید.

7- ارسال گزارش نتیجه رصد به مراکز علمی معتبر حتی در صورت عدم رویت.

وضعیت رویت پذیری هلال رمضان1433

بر اساس محاسبات، مقارنه ماه و خورشید در ساعت 8:54 صبح روز پنج شنبه 29 تیرماه 1391 رخ می‌دهد. در غروب همان روز سن هلال در شهرهای کشورمان حدود 11 ساعت و جدایی زاویه‌ای آن از خورشید حدود 7 درجه است.

شرح نقشه: رنگ‌های تیره‌تر متناظر با شرایط بهتر رویت‌پذیری هلال است.

بررسی رکوردهای رویت هلال ماه نشان می‌دهد که در بهترین شرایط، هلال ماه با سن حدود 12 ساعت و یا جدایی بیش از 7.3 درجه رویت شده است. بنابراین توجه به این دو مشخصه کافی است که نتیجه بگیریم رویت چنین هلالی میسر نیست؛ اما علاوه بر این به دلیل وضعیت مداری ماه، محاسبات نشان می‌دهد که ارتفاع ماه در اکثر شهرهای کشورمان منفی است یعنی در اکثر مناطق کشورمان (تمام ایران به‌جز بنادر جنوبی و جزایر خلیج فارس) ماه زودتر از خورشید غروب می‌کند و بنابراین امکان رویت هلال ماه رمضان در روز پنج‌شنبه 29 تیرماه در ایران وجود ندارد. در آن روز همان‌طور که نقشه زیر نشان می‌دهد، این هلال فقط در آمریکای جنوبی قابل رویت خواهد بود

اما در روز جمعه 30 تیر 1391، هلال ماه مبارک رمضان در جنوب کشور با چشم غیرمسلح و در مرکز و شمال ایران با چشم مسلح قابل رویت است. ضمنا در این روز هلال ماه در تمامی کشورهای اسلامی قابل رویت خواهد بود. با این حساب، شنبه 31 تیر 1391 مقارن با اول رمضان 1433 هجری قمری خواهد بود.

شرح نقشه: رنگ‌های تیره‌تر متناظر با شرایط بهتر رویت‌پذیری هلال است.